Wstawiasz myślnik, pauzę czy półpauzę? Polskie znaki interpunkcyjne
W języku polskim używa się dziesięciu znaków interpunkcyjnych. Dokładnie tylu, ile mamy palców u rąk. Nie każdy jednak wie, po co one są i jak je prawidłowo zapisać. Nie odróżniacie łącznika od myślnika? Ten tekst jest dla Was – poznajcie dokładnie polskie znaki interpunkcyjne!
Na początku przypomnijmy, które znaki interpunkcyjne zadomowiły się w polszczyźnie:
- kropka,
- przecinek,
- znak zapytania (pytajnik),
- znak wykrzyknienia (wykrzyknik),
- dwukropek,
- wielokropek,
- myślnik (pauza),
- średnik,
- nawias,
- cudzysłów.
Szczegółowe funkcje polskich znaków interpunkcyjnych znajdują się w poniższej tabeli.
Znaki interpunkcyjne i ich funkcje. Słownik języka polskiego PWN.
Czy w powyższym zestawieniu czegoś Wam brakuje? A gdzie apostrof czy łącznik?
Łącznik (-) z kolei jest znakiem typograficznym (stosowanym w tekstach drukowanych czy maszynopisach), a znaki typograficzne nie są znakami przestankowymi. Najczęściej spotykane znaki typograficzne to: § (paragraf), & (et), * (asterysk), @ (at), №, # (kratka), / (ukośnik), ~ (tylda) oraz - (dywiz, czyli łącznik). Również znaków diakrytycznych, czyli charakterystycznych dla danego języka ogonków, kreseczek czy kółek przy literze, nie uważa się za znaki przestankowe.
Apostrof (‘) to znak interpunkcyjny używany przede wszystkim w języku angielskim. W polszczyźnie stosuje się go głównie przy odmianach obcych nazwisk zakończonych na y, który czytamy jako i, np. Kennedy’ego (po apostrofie zapisujemy końcówkę fleksyjną).
Z powyższego zestawienia godny uwagi jest dywiz, czyli łącznik. Coś, co mylone jest często z myślnikiem. Dywiz to krótka pozioma kreska, która służy do przenoszenia wyrazu do następnej linijki. Łączy też dwa pojęcia równorzędne, np. czarno-biały, Bielsko-Biała, nazwiska dwuczłonowe, np. Korwin-Mikke, wyrazy zawierające liczby, np. 15-krotny, łączy końcówki fleksyjne lub przyrostki ze skrótowcami, np. NFZ-etu, pozwala na tworzenie terminów naukowych, np. β-karoten. Łącznik lubi towarzystwo liczb. Znajdziecie go w kodach pocztowych, ISBN-ach, zakresach liczb. Wstawienie dywizu do tekstu nie powinno sprawić Wam większego kłopotu, ponieważ jest on znakiem domyślnym w klawiaturach komputerowych.
Myślnik (pauza lub półpauza) z kolei służy do zapisywania dialogów oraz wypowiedzi w wywiadach, wyliczeń (najczęściej w notatkach), wtrąceń, podania relacji, np. pociąg na trasie Łódź Fabryczna – Warszawa Wschodnia, czy źródła cytatu, np. „Wiem, że nic nie wiem” – Sokrates. Word automatycznie zamienia dywiz na półpauzę, jeśli w tekście wpiszecie dywiz otoczony z obu stron spacjami, a następnie postawicie chociaż jedną literę i ponownie spację.
Jak odróżnić pauzę od półpauzy? Pauza (—) to najdłuższa kreska, stawia się ją tylko między wyrazami. Półpauza(–) jest nieco krótsza i bardziej uniwersalna – w niektórych przypadkach może pełnić funkcję dywizu. Pauzę i półpauzę znajdziecie w Wordzie w zakładce „Wstawianie” – „Symbol” – „Znaki specjalne”.
? Obu znaków próżno szukać na klawiaturze, dlatego są tak często pomijane. Można je wstawić na dwa sposoby:
1. Korzystając z narzędzia „Tablica znaków” w systemie Windows (Start/programy/akcesoria/tablica znaków) lub w MAC OS z narzędzia „Znaki” (Preferencje systemowe/Języki i tekst/Podgląd znaków i klawiatury).
2. Możecie również skorzystać ze ściągawki i oba znaki stworzyć za pomocą skrótów klawiszowych: pauzę tworzymy kombinacją lewy Alt+0151, a dla półpauzy zmieniamy tylko jedną cyfrę na końcu, czyli posługujemy się kombinacją lewy Alt+0150 na klawiaturze numerycznej.
Wróćmy do pozostałych znaków interpunkcyjnych
Zastosowania większości z nich nie trzeba Wam tłumaczyć, jednak wątpliwości budzić może średnik (;). To przecinek i kropka w jednym. Zresztą można to łatwo zauważyć. Jest to znak interpunkcyjny słabszy od kropki, ale silniejszy od przecinka, gdyż służy do oddzielania wyłącznie samodzielnych gramatycznie i logicznie członów: Maria od wielu lat marzyła o dziecku; nikt nie potrafił jej ostatecznie przekonać.
Średnik pojawia się tam, gdzie mamy do czynienia z rozbudowanymi wyliczeniami, kiedy już wielokrotnie użyto przecinków.
Lektury, które licealiści muszą znać przed maturą, to m.in.:
– najstarsza pieśń religijna polska – „Bogurodzica”;
– wiersze Jana Kochanowskiego, szczególnie treny i pieśni;
– utwory Adama Mickiewicza, czyli „Pan Tadeusz” i „Dziady”;
– najsłynniejsza powieść Bolesława Prusa, czyli „Lalka”;
– wybrane opowiadanie Brunona Schulza, takie jak np. „Sklepy cynamonowe”.
Mało kto wie, że wielokropek (…), który oznacza niedopowiedzenie, urwanie wypowiedzi, to nie to samo co trzy kropki. Word automatycznie zamienia trzy kropki na wielokropek po postawieniu po nich spacji. Aby uzyskać ten znak na klawiaturze, należy wpisać: Alt+0133.
Zajrzyj do naszej księgarni ⤵️
Również cudzysłów („”) nastręczać może trudności. W języku polskim otwieramy cudzysłów za pomocą dwóch „pazurków” u dołu (kombinacja: lewy Alt+0132), a zamykamy dwoma „pazurkami” u góry (kombinacja: lewy Alt+0148). Używamy go do zapisywania tytułów, np. „Zbrodnia i kara”, i cytatów, np. „Odi profanum vulgus”, lub gdy z braku lepszego określenia nazywamy coś z przymrużeniem oka (tak jak wspomniane wyżej „pazurki”). Jak jednak zapisać cytat w cytacie? Użyjcie tzw. cudzysłowu ostrokątnego – francuskiego (« ») lub niemieckiego (» «). Skróty na klawiaturze to: Alt+175 oraz Alt+174:
„Mama powiedziała, że «miły starszy pan z trzeciego piętra» to w istocie wstrętny typek”.
Jeśli chodzi o wstawienie w edytorze tekstowym innych znaków, np. znaku matematycznego, radzimy przejrzeć zakładkę „Wstawianie”, a następnie „Równanie” i „Symbol” lub skorzystać z wcześniej wspomnianej „Tablicy znaków”w systemie Windows lub zakładki „Znaki” w MAC OS.
?
