Czy Polak to Pszek? Alternatywne nazwy narodowości

Czy wiecie, że Polak to we Francji Polonais, w Hiszpanii polaco, w Islandii Pólverjinn, na Litwie lenkas, a na Węgrzech lengyel? Skąd ta rozbieżność? Dlaczego różne nacje tłumaczą nazwy własne – nazwy narodowości czy nazwy państw?

Tym zjawiskiem zajmuje się egzoetnonimia. Egzoetnonimy to bowiem nazwy nadane przez przedstawicieli obcej grupy. Nazwy własne, używane jedynie przez przedstawicieli danego ludu, nazywamy endoetnonimami (siebie samych nazywamy Polakami) i tym zagadnieniem zajmuje się endoetnonimia. Sama etnonimia to nauka o nazwach narodów.

Powszechnym zjawiskiem wśród różnych narodów jest etnonimia deprecjonująca, czyli negatywne określenia na inne nacje, np. rusek, szwab, pepik, żabojad. Często mają one związek z trudnymi doświadczeniami historycznymi albo są świadectwem niezrozumienia jakiejś kultury. Mało kto z nas zdaje sobie sprawę z tego, że Polacy mają za granicą również takie alternatywne nazwy, np. Pszon w Czechach czy Pszek w Rosji. Określenia te nawiązują do brzmienia języka polskiego (częste w polskich słowach połączenie liter „prz” wymawiane bezdźwięcznie jako „psz”).

Andrzej Kępiński w artykule „Geneza i funkcjonowanie negatywnego stereotypu Rosji i Rosjanina”¹ napisał: „Stereotypy niewiele mówią o tych, których dotyczą. Bardzo wiele natomiast o tych, którzy je wytworzyli, bo zdradzają często ich wewnętrzne kompleksy i fobie”. Trudno się z tym nie zgodzić. To, jak jedne nacje postrzegają drugie, jest kwestią stereotypów narodowych, które nie zawsze są zgodne z prawdą. Obraz świata utrwalony w językach bywa różny, ale może budzić ciekawość. A co Wy myślicie na ten temat?

¹ A. Kępiński, Geneza i funkcjonowanie negatywnego stereotypu Rosji i Rosjanina, w: Narody i sterotypy, Kraków 1995, s. 153-157.