Cezura – co to jest? Definicja, synonimy, przykłady użycia wyrazu
Tak, tak, dobrze widzicie, drogie czytelniczki i szanowni czytelnicy. Cezura, nie cenzura. To nie błąd, choć mogłoby się wydawać, że wkradł się tutaj jakiś złośliwy chochlik i wszystko pozmieniał. Cezura jest pojęciem wieloznacznym, dlatego trudno ująć we wstępie jakikolwiek zarys jej definicji. O tym, czym jest cezura i czy ma synonimy, dowiecie się z poniższego tekstu.
Cezura – etymologia i definicja
Pojęcie cezura wywodzi się od łacińskiego wyrazu caesura, co tłumaczy się jako ‘odcięcie, część odcięta, przedział, przerwa’. Oznacza to więc, że cezura jest czymś, co może oddzielać jedno od drugiego. Wyraz pokrewny to caedere – ‘ciąć, wycinać’ – co oznaczało ‘wycięty z łona matki’ (stąd pojęcie cesarskie cięcie). Od tego pochodzi przydomek Gajusza Juliusza, czyli Cezar, który potem stał się tytułem władców rzymskich.
Cezurę spotkamy w terminologii trzech dziedzin: w poezji, muzyce oraz historii. Ciekawe, że cezura odnosi się do dziedzin nauki i sztuki, które mają przypisaną Muzę Olimpijską.
1Poezja, dziedzina sztuki będąca pod opieką muz Kaliope, Erato i Euterpe, cezurą definiuje granicę między dwoma wyrazami występującą w utworze wierszowanym – przecina ona któryś z powtarzających się w nim układów sylab. Przykładem cezury występującej w poezji jest średniówka. Pojawia się ona w wierszach sylabicznych, sylabotonicznych i tonicznych. Dla poezji polskiej charakterystyczna jest średniówka po piątej sylabie w jedenastozgłoskowcu i po siódmej sylabie w trzynastozgłoskowcu.
Innymi słowy, cezurą możemy określić celową pauzę w wierszu. Pauza ta może występować w różnych punktach utworu poetyckiego i wzmacniać jego znaczenie, rytm i emocje. To metoda, która dodaje złożoności i głębi poezji. Zwykle cezura jest oznaczana znakami interpunkcyjnymi, takimi jak przecinki, kropki lub myślniki. Może być także wskazywana wewnętrznie poprzez naturalny rytm języka.
2Muzyka, sztuka, którą opiekują się muzy Polihymnia we wsparciu Euterpe, również zna cezurę. W kontekście muzycznym, gdy mówimy o cezurze, mamy na myśli bardzo krótką przerwę między fragmentami wykonywanego utworu muzycznego. Tę przerwę wokalistka lub śpiewak wykorzystuje do tego, by swobodnie móc zaczerpnąć powietrza.
3Historia, dyscyplina naukowa, której opiekunką jest muza Klio, pod pojęciem cezury rozumie punkt graniczny między zakończeniem jednego i początkiem nowego okresu w przebiegu czegoś, wyznaczany przez jakieś bardzo ważne wydarzenie. Cezura w znaczeniu historycznym to zawsze istotny moment, przełomowy. Może oznaczać diametralne zmiany zarówno w czyimś życiu, jak i w dziejach całej ludzkości czy też jakiegoś narodu.
Cezura – synonimy
- Przełom, zwrot, punkt zwrotny, moment przełomowy.
Cezura – połączenia wyrazowe
W kontekście historii (trzecie znaczenie):
- istotna, ważna, wyraźna, pewna cezura,
- cezura czasowa, historyczna,
- cezura w dziejach, w historii, w czyimś życiu,
- stanowić, wyznaczać cezurę,
- cezura oddzielająca coś od czegoś.
Cezura – odmiana
Liczba pojedyncza:
- M. cezura
- D. cezury
- C. cezurze
- B. cezurę
- N. cezurą
- Ms. cezurze
- W. cezuro
Liczba mnoga:
- M. cezury
- D. cezur
- C. cezurom
- B. cezury
- N. cezurami
- Ms. cezurach
- W. cezury
Cezura – przykłady zdań
- Ta nagła decyzja okazała się prawdziwą cezurą w jej życiu.
- Z tą bolesną, ale konieczną cezurą nauczyła się żyć, potraktowała ją jako początek nowego etapu.
- Wokalistka dobrze dobranym cezurom zawdzięczała idealne tempo utworów podczas swojego koncertu.
- Z krótką cezurą na końcu taktu brzmienie tej melodii staje się bardziej przejrzyste, a przez to lżejsze.
- Poetka unikała wyraźnej cezury, by nadać wersowi nieco inny wydźwięk.
- W klasycznych wierszach cezurze przypisuje się rolę porządkującą rytm.
Przykłady użycia w literaturze i publikacjach
Naśladowanie ekspresji wokalnej miało dotyczyć nie tylko sposobu artykułowania dźwięków, ale także charakterystycznego dla niej kształtowania frazy, z uwzględnieniem cezur oddechowych.
Tomasz Gumiela, Rola fortepianowych środków ekspresji w kameralistyce wokalnej na przykładzie wybranych polskich pieśni współczesnych
Rok 2003 stanowi ważną cezurę w procesie budowania polskiej polityki migracyjnej. Wtedy zakończył się okres jej szybkiego dostosowywania do zmieniającej się rzeczywistości.
Agnieszka Weinar, Europeizacja polskiej polityki wobec cudzoziemców 1990–2003
Osiemnastka: magiczna cezura i drzwi do wszystkiego, co wcześniej zakazane. Małolat czeka na nią z bijącym sercem.
Agnieszka Niezgoda, Wrócę nad ranem, „Polityka”
Aktorzy recytowali swoje kwestie nienaturalnie, zaznaczając cezurę i kadencję wiersza, zwróceni zawsze twarzą ku publiczności.
Alina Kowalczykowa, Dramat i teatr romantyczny
