fbpx
Internetowa poradnia językowa Polszczyzna.pl. 10+ redaktorów, 20 000+ haseł, 1 000 000+ czytelników każdego miesiąca.
Polszczyzna Logo
sprawdź...

Łacińskie zwroty, które powinieneś znać

„O tempora! O mores!” („O czasy! O obyczaje!”) wykrzyknąłby rzymski mówca i polityk Cyceron na wieść o aktualnym stanie znajomości łaciny wśród Polaków. Coraz więcej osób zna łacinę... ale podwórkową (i co gorsza – posługuje się nią), a o tej klasycznej ktoś kiedyś jedynie im przebąknął. Czy łacińskie zwroty odchodzą do lamusa?

Łacińskie zwroty, które powinieneś znać - Polszczyzna.pl

Chcemy podnieść na duchu szanownego Rzymianina, dlatego zachęcamy do zapoznania się z poniższym tekstem. Część zwrotów z pewnością znacie, o części słyszeliście, ale na pewno będą również takie pozycje, które zobaczycie pierwszy raz i wzbogacą Wasz słownik. Oto łacińskie zwroty, które warto znać!

1 Ad rem – niektórzy złośliwi mawiają: „Otwórz szafę i mów do rzeczy” (mając oczywiście na myśli „Otwórz usta i mów z sensem”). „Ad rem” znaczy po prostu „do rzeczy”, czyli do sedna sprawy.

2 Alma Mater – to dosłownie „matka karmicielka”. Wielu z Was z pewnością miało z nią do czynienia. Ta matka karmi wiedzą. Jest to… określenie uczelni wyższych.

3 Alter ego – czyli „drugie ja”. Każdy z nas, tak jak Dr Jekyll i Mr Hyde, ma dwie strony osobowości – jedną dobrą, drugą złą. Już starożytni w to wierzyli, stąd też określenie na dwie natury człowieka.

4 Anno Domini, w skrócie A.D. – zapis ten często spotykamy przy datach. Oznacza on „w roku Pańskim”, „roku Pańskiego”.

5 De facto – to, mówiąc inaczej, „w rzeczywistości”. Czy zauważyliście, że sporo osób chce sobie dodać mądrości i powagi, notorycznie wplatając ten zwrot w swoje wypowiedzi?

6 Et cetera  (skracane do etc.) – mamy też rodzimy skrót, to po prostu „i tak dalej”.

7 Ex aequo – każdy zna ten zwrot, ale nie każdy potrafi go zapisać. To, co słyszymy jako „ekzekfo”, zapisujemy właśnie jako „ex aequo”. Wyrażenie to zapisujemy zgodnie z oryginałem, gdyż nie zostało spolszczone. Oznacza ono „na równi, jednakowo”, np. Przyznano dwa trzecie miejsca ex aequo.

Księgarnia Polszczyzna.pl

8 Honoris causa – to stopień naukowy nadawany za zasługi (dosłownie „dla zaszczytu”). Uczelnie wyższe nadają ten zaszczytny tytuł wielkim osobistościom, niekoniecznie formalnie wykształconym w danym ośrodku, ale szczególnie zasłużonym dla nauki i kultury. Na przykład doktorami honoris causa Uniwersytetu Warszawskiego są Andrzej Wajda czy Václav Havel.

9 Idem i ibidem – w pracach naukowych w przypisach często stosuje się zapisy łacińskie, aby nie powielać źródła jednego pod drugim:
ibidem (skracane do ib., ibid.) = tamże, to samo miejsce;
idem (skracane do id.) = to samo, ten sam, tenże.

10 Id est  (skracane do i.e.) – to jest (to znaczy). To też warto znać.

11 Lege artis – (postępowanie) według prawa, zgodnie z przepisami. Z łaciną sporo do czynienia mają prawnicy i lekarze, czyż nie?

12 Liberum veto – dosłownie „wolne nie pozwalam”. Podajemy na wypadek, gdyby ktoś nie pamiętał tego ze szkoły. Pojęcie veta jest aktualne.

13 Op. cit., czyli opus citatum – „dzieło cytowane” lub opere citato –„z cytowanego dzieła”). Skrót ten używany jest w przypisach lub cytatach w celu odesłania czytelnika do wcześniej cytowanej pozycji. Pod artykułem podajemy w ramce przykłady zastosowania skrótów op. cit. oraz ibidem.

14 Pro publico bono /Pro bono publico – Bono to nie tylko wokalista U2, ale również jedna z łacińskich form rzeczownika „dobro”. Cały zwrot oznacza „dla dobra publicznego”. Przykład użycia: Znany prawnik dwa razy w tygodniu udziela porad prawnych pro publico bono.

15 Sensu largo – w znaczeniu szeroko pojętym, czyli ogólnym.

16 Sensu stricto – w znaczeniu ścisłym. Uwaga, „ściśle” to po łacinie „stricte” (z „e” na końcu), np. To pojęcie dotyczy stricte językoznawstwa porównawczego.

Być może zainteresuje Cię również część 2. SprawdźŁacińskie zwroty, które powinieneś znać. Część 2

17 Sic! – dobrze myślicie, jest to tytuł jednej z płyt zespołu Hey. A słówko to najczęściej zapisywane w towarzystwie wykrzyknika oznacza „tak”, „właśnie” (czytamy je: [s-ik]). Umieszczamy je po wyrazie lub ciągu wyrazów, na który chcemy zwrócić uwagę czytelnika, aby zapewnić go, że cytujemy zgodnie z oryginałem. Przykład użycia: Było tam napisane: „Przed wojną kobiety chodzili [sic!] po bułki do sklepu”.

18 (Conditio) sine qua non – (warunek) konieczny do spełnienia (dosłownie „bez którego nie”). Uwaga! „Qua” czytamy jako „kwa”, a nie „kła”.

19 Tabula rasa – czysta karta (dosłownie tabliczka wygładzona). Niektórzy uważają, że na świat przychodzimy właśnie z czystą kartą – bez doświadczenia.

20 Terra incognita – brzmi to tajemniczo i takie też ma znaczenie: to nieznany, niezbadany ląd lub też nierozpoznana i nowa dla kogoś dziedzina np. w nauce: Język turecki to dla mnie terra incognita.

21 Vel – albo, czyli – słowo używane przy zestawieniu określeń synonimicznych lub dwu nazwisk tej samej osoby, np. Bolesław Prus vel Aleksander Głowacki (definicja za sjp.pwn.pl).

Być może zainteresuje Cię również część 3. SprawdźŁacińskie zwroty, które powinieneś znać. Część 3

22 Vice versa – na odwrót, z drugiej strony.

23 Vide – zobacz. Tak, tak, słowo „video” pochodzi od łacińskiego „patrzeć, widzieć, zobaczyć”.

Sklep Nadwyraz.com

24 Vis maior – jest to coś, na co nie mamy wpływu, czyli siła wyższa.

25 Votum separatum – dosłownie „zdanie odrębne” (zdanie inne niż popierane przez ogół). Pojęcie z dziedziny prawa.

Na tym zakończymy nasz dzisiejszy tekst. A już teraz zapraszamy do przeczytania drugiej części tekstu, w której znajdziecie kolejną listę łacińskich zwrotów: Łacińskie zwroty, które powinieneś znać. Część 2.

Napisane przez

Absolwentka Wydziału Filologii Polskiej i Klasycznej na UAM w Poznaniu. Od 2013 r. pracuje jako nauczycielka języka polskiego, zajmuje się również pisaniem tekstów. Język ojczysty uwielbia od zawsze.