fbpx
Internetowa poradnia językowa Polszczyzna.pl. 10+ redaktorów, 20 000+ haseł, 1 000 000+ czytelników każdego miesiąca.
Polszczyzna Logo
sprawdź...

Środki stylistyczne, które warto znać. Metafora, hiperbola, oksymoron...

Słowa możemy łączyć na różne sposoby. Ograniczają nas tylko reguły gramatyki lub… własna wyobraźnia. Dziś przypomnimy, jak nazywamy środki stylistyczne, które stosowane są nie tylko w poezji, ale również w codziennym języku. Czy pamiętacie środki stylistyczne z lekcji języka polskiego? Jeśli nie, zachęcamy do małej powtórki. Przedstawimy Wam ich definicję i podamy przykłady.

Środki stylistyczne, które warto znać. Przykłady i wyjaśnienia - Polszczyzna.pl

Środki stylistyczne – metafora, hiperbola, oksymoron…

Środki stylistyczne mają wiele definicji. Najprościej mówiąc, są to takie zabiegi językowe, które mają wywołać u odbiorcy pożądany efekt.

Oto najważniejsze środki stylistyczne:

  • Porównanie – polega na odnalezieniu analogii między dwoma zjawiskami, rzeczami, postaciami. Chętnie stosujemy je na co dzień, mówiąc np. wysoki jak brzoza, głupi jak koza. Bardzo rozbudowane porównanie nazywamy porównaniem homeryckim. W porównaniach powinny znaleźć się wyrażenia porównawcze: jak, jakby, niby, na kształt, niczym.
  • Metafora (przenośnia) – to wyrażenie odbierające tworzącym je wyrazom ich pierwotne znaczenie. Metafora ma więc charakter niedosłowny – jest to zaskakujące połączenie obrazów, które pobudza naszą wyobraźnię, np. Stojąc przed lustrem ciszy.
  • Ożywienie (animizacja) – środek uważany za odmianę metafory. Polega na nadaniu rzeczom i zjawiskom cech istot żywych, np. chmura goni chmurę, cień ucieka.
  • Uosobienie (personifikacja) – również jest odmianą metafory. To nadanie rzeczom, zjawiskom, zwierzętom cech ludzkich, np. liść tańczy na wietrze, kamień milczy. Uwaga – ożywienie i uosobienie bywają często ze sobą mylone.

  • Synekdocha – to tzw. ogarnienie, czyli nazwanie zjawiska lub przedmiotu poprzez nazwanie jego części, np. żołnierz polski zamiast armia polska.
  • Metonimia – inaczej mówiąc zamiennia – polega na użyciu wyrazu pozostającego w związku z pojęciem, o które chodzi: Mówiono o Norwidzie, oprawnym we wstążki. Oczywiście mowa tutaj o tomiku poezji autorstwa Norwida. Metonimii poświęciliśmy osobny artykuł: Metonimia. Definicja i przykłady
  • Epitet – to najczęściej przymiotnik określający rzeczownik. Środek ten wskazuje cechę opisywanej rzeczy, zjawiska, postaci, np. jej barwę, kształt, charakter: w malinowym chruśniaku, malachitowa łąka.
  • Hiperbola – wyolbrzymienie, przesadnia, np. wylałam morze łez. Ten środek stylistyczny ma podkreślać ogrom zjawiska i jego wartość, doniosłość. Mało kto wie, że przeciwieństwem hiperboli jest litota (figura stylistyczna polegająca na minimalizowaniu znaczenia zjawiska).
  • Oksymoron – zestawienie dwóch wyrazów o przeciwstawnych znaczeniach, np. żywy trup, gorący lód.

Księgarnia Polszczyzna.pl

  • Powtórzenie – zabieg polegający na wielokrotnym użyciu tego samego elementu językowego w celu uzyskania rytmu lub podkreślenia ważnego fragmentu. Wśród powtórzeń wyróżniamy:
    anaforę (powtórzenie na początku wersu),
    epiforę (powtórzenie na końcu wersu),
    – paralelizm (podobna budowa lub treść fragmentów utworu),
    – refren.
  • Onomatopeja – to wyraz dźwiękonaśladowczy. Onomatopei poświęciliśmy osobny artykuł: Onomatopeja – definicja i przykłady użycia wyrazów dźwiękonaśladowczych.
  • Neologizm – nowo utworzone słowo w celach uzyskania efektu artystycznego, np. zjesieniałe zmrocze, natchniuzo. Neologizmy poetyckie często możemy spotkać w poezji Leśmiana. Warto wspomnieć również o neologizmach dziecięcych, które bywają bardzo… zaskakujące! Najciekawsze pozycje zapisaliśmy w tym tekście: Hujnoga, kanapka golas i… pani kupowanka. Dziecięce słowotwórstwo i neologizmy.
  • Przerzutnia – przeniesienie wyrazu lub części zdania do następnego wersu. Pomaga poecie nie tylko zachować metrum wiersza, ale również wyeksponować ważne pojęcia.
  • Elipsa – wyrzutnia, czyli opuszczenie elementu zdania, które jest oczywiste, bo wynika z kontekstu, jak np. opuszczenie czasownika u Kochanowskiego:

Czego chcesz od nas, Panie, za Twe hojne dary?
Czego za dobrodziejstwa, którym nie masz miary?

  • Pytanie retoryczne – to pytanie skłaniające do refleksji. Zadający to pytanie nie oczekuje odpowiedzi, gdyż jest ona znana. Oto przykład z wiersza Norwida:

Coś ty Atenom zrobił, Sokratesie,
Że ci ze złota statuę lud niesie,
Otruwszy pierwej?…

  • Wykrzyknienie (eksklamacja) – wyraża silne emocje mówiącego do przedmiotu wypowiedzi. Zazwyczaj kończy się wykrzyknikiem: Ach, to dziewczyna spod lasku!.
  • Peryfraza – inaczej omówienie. Stosowana jest, by nie nazywać wprost danej rzeczy, osoby czy zjawiska, tak więc zamiast mówić Jagiełło, możemy użyć wyrażenia omownego zwycięzca spod Grunwaldu.
  • Antyteza – polega na łączeniu w jedną frazę skontrastowanych znaczeniowo wyrazów lub zdań, np. jak w sonecie J.A. Morsztyna „Do trupa”:

Leżysz zabity i jam też zabity,
Ty – strzałą śmierci, ja – strzałą miłości,
Ty krwie, ja w sobie nie mam rumianości,
Ty jawne świece, ja mam płomień skryty.

  • Apostrofa – uroczysty, podniosły zwrot do osoby, zjawiska lub przedmiotu: Litwo! Ojczyzno moja!.
  • Inwersja – to naruszenie szyku zdania, zastosowanie szyku przestawnego. Często spotykane w poezji barokowej, jak np. u wspomnianego wcześniej Morsztyna:

Ja się nie mogę, stawszy się żywiołem
Wiecznym mych ogniów, rozsypać popiołem.

Sklep Nadwyraz.com

Czy któregoś środka stylistycznego zabrakło w naszym zestawieniu? A może pamiętacie jeszcze ze szkoły jakieś ciekawe cytaty ze środkami stylistycznymi lub inne przykłady ich użycia? Zachęcamy do dzielenia się nimi w komentarzach. 

Napisane przez

Absolwentka Wydziału Filologii Polskiej i Klasycznej na UAM w Poznaniu. Od 2013 r. pracuje jako nauczycielka języka polskiego, zajmuje się również pisaniem tekstów. Język ojczysty uwielbia od zawsze.