Średnik – kiedy używamy tego znaku interpunkcyjnego?
Znaki interpunkcyjne pełnią różne funkcje: nadają rytm, kończą myśl, pozwalają zaczerpnąć oddech, informują o emocjach, nadają charakteru. Są tacy, którzy je uwielbiają, i tacy, którym spędzają sen z powiek. Czy słusznie? Dzisiaj weźmiemy na tapet jeden z ciekawszych znaków interpunkcyjnych – średnik. Kiedy używamy średnika w zdaniu? Czym on jest? Poznajcie przykłady!
Średnik – przecinek czy kropka?
Średnik jest znakiem interpunkcyjnym, który graficznie jest połączeniem przecinka i kropki. Pełni funkcję rozdzielającą samodzielne części wypowiedzenia. W przeciwieństwie do przecinka oddziela człony równorzędne pod względem logicznym i składniowym. Średnik, jak sama nazwa wskazuje, jest znakiem pośrednim między kropką a przecinkiem – ma większą moc niż przecinek, lecz mniejszą niż kropka. Co to oznacza?
Średnik, przecinek czy kropka? Kiedy używamy średnika?
Średnik jest wygodnym, lecz niestety często pomijanym znakiem interpunkcyjnym, który może stać się świetnym środkiem stylistycznym nadającym naszym tekstom niepowtarzalnego charakteru. Piszący jednak często się go boją lub nie wiedzą, jak wykorzystać jego niezwykłą moc. Poniżej znajduje się celowo rozbudowana wypowiedź w trzech wersjach interpunkcyjnych – pomoże nam to wyjaśnić różnicę między średnikiem a przecinkiem i kropką. Warto zwrócić uwagę na fakt, że znaki interpunkcyjne w poniższych zdaniach znacząco wpływają na przekaz informacji:
- a) Nieumyte włosy spięłam w kok, rozciągnięty sweter zakryłam długim płaszczem, na tyle długim, by zakryć dziurę w jeansach, podkrążone oczy zasłoniłam okularami przeciwsłonecznymi, stopy wsunęłam w kalosze, bo nie było czasu, by wiązać glany.
W powyższym zdaniu – w którym zarówno równorzędne części składowe, jak i dopowiedzenia oddzielone zostały przecinkami – sens wypowiedzi został niejako zamazany. Czytelnik prawdopodobnie zacznie się gubić w odbiorze informacji; zdanie robi się skrajnie długie, informacje zlewają się w jedną całość, trudno wyselekcjonować, co jest dopowiedzeniem, a co równorzędnym zdaniem składowym. Czytelnik może w pewnym momencie się zmęczyć, poddać, pominąć ten fragment, a nawet porzucić czytanie reszty tekstu.
- b) Nieumyte włosy spięłam w kok. Rozciągnięty sweter zakryłam długim płaszczem, na tyle długim, by zakryć dziurę w jeansach. Podkrążone oczy zasłoniłam okularami przeciwsłonecznymi. Stopy wsunęłam w kalosze, bo nie było czasu, by wiązać glany.
Nietrudno zauważyć, że fragment tekstu w tej wersji jest znacznie łatwiejszy w odbiorze. Sens zostaje zachowany, czytelnik z pewnością nie będzie miał trudności ze zrozumieniem tekstu. Krótkie zdania zakończone kropką nadają tempa akcji, dodają dynamiczności, dlatego często wykorzystywane są w beletrystyce, szczególnie w literaturze kryminalnej czy grozy, by podnieść napięcie u czytelnika. Warto jednak pamiętać, że wszystkie znaki interpunkcyjne i zabiegi stylistyczne używane powinny być z umiarem – nadmierne stosowanie kropki również może być męczące i zniechęcić do przeczytania całości tekstu.
- c) Nieumyte włosy spięłam w kok; rozciągnięty sweter zakryłam długim płaszczem, na tyle długim, by zakryć dziurę w jeansach; podkrążone oczy zasłoniłam okularami przeciwsłonecznymi; stopy wsunęłam w kalosze, bo nie było czasu, by wiązać glany.
Ostatnia wersja pozwala dostrzec istotę średnika. Dzięki niemu czytelnik nie powinien mieć trudności z rozróżnieniem, co jest równorzędnym zdaniem składowym, a co dopowiedzeniem (jak w wersji a). Dynamika jest zrównoważona, akcja toczy się w odpowiednim tempie (nie tworzy zbytniego napięcia jak w wersji b). Sens wypowiedzi został zachowany, informacja przekazana, a czytelnik (miejmy nadzieję!) usatysfakcjonowany.
Dobór odpowiednich znaków przestankowych zależny jest oczywiście nie tylko od zasad interpunkcyjnych i stylistycznych, lecz także od... naszego indywidualnego stylu! Warto jednak pamiętać o kilku przedstawionych powyżej zasadach i urozmaicać nasz tekst, między innymi rzadko stosowanym średnikiem.
Średnik – kiedy go jeszcze używamy? Przykłady użycia
Pozostałe zastosowania średnika:
- Oddzielanie informacji zawartych w definicjach encyklopedycznych i słownikowych:
Pochodzi bezpośrednio najprawdopodobniej od żbika; na świecie żyje obecnie ponad 500 mln kotów domowych; prawdopodobnie pierwszym udomowionym przez człowieka kotem był kot nubijski (ok. 4000 p.n.e.), utrzymywany w Egipcie w celu ochrony spichlerzy i bibliotek przed gryzoniami (...).
Kot, Encyklopedia PWN
- W rozbudowanych wyliczeniach, w których przecinek został wielokrotnie użyty:
Kropki nie stawiamy:
- po tytułach dzieł i czasopism, na stronie tytułowej, na okładce i obwolucie książek;
- po tytułach (nagłówkach) części, rozdziałów, paragrafów dzieła, gdy tytuł napisano w osobnym wierszu samymi wielkimi literami [...];
- po liczbie bądź literze oznaczającej część dzieła, jeśli znajduje się w osobnym wierszu [...];
Feliks Przyłubski
