fbpx
Internetowa poradnia językowa Polszczyzna.pl. 10+ redaktorów, 20 000+ haseł, 1 000 000+ czytelników każdego miesiąca.
Polszczyzna Logo
sprawdź...

Czas zaprzeszły w języku polskim – czy odszedł już do lamusa?

Chociaż samo brzmienie wyrażenia „czas zaprzeszły” może zwalić z nóg, jest to konstrukcja, która – mimo że niemal archaiczna – nadal jest w użytku. Świadomość jej istnienia i posługiwanie się nią może wzbogacić nasz język i upłynnić werbalizację myśli. W tym tekście zajmiemy się zasadami, dzięki którym czas zaprzeszły stanie się dla Was całkowicie jasny.

Czas-zaprzeszły-w-języku-polskim - Polszczyzna.pl

Cztery czasy gramatyczne

Czas zaprzeszły (po łacinie plusquamperfectum) to w języku polskim czwarty czas – obok czasów przeszłego, przyszłego oraz teraźniejszego. Prawdopodobnie większość z Was miała z nim do czynienia raczej w zetknięciu z nauką języka angielskiego. Jednak czas zaprzeszły w języku polskim stanowi ciekawą i równie istotną pod względem konkretyzacji przekazu konstrukcję. Jest to już bardzo rzadko używana kategoria gramatyczna. Można więc pokusić się o stwierdzenie, że posługiwanie się nią kwalifikuje się do stylu retro. :)

Co opisuje czas zaprzeszły?

Czas zaprzeszły podkreśla czynność, która wydarzyła się przed inną, również przeszłą czynnością. Innymi słowy, opisuje on osadzony w czasie przeszłym ciąg zdarzeń. Podkreśla tym samym uprzedniość pewnego wydarzenia. Istotne jest, aby przy użyciu czasu zaprzeszłego w odniesieniu do pewnej czynności wskazać czynność przeszłą, która wydarzyła się właśnie po tej, którą mamy zamiar opisać. Na przykład aby powiedzieć, że przed zakupem książki wypożyczyliśmy ją w celu sprawdzenia, czy nam się podoba, powinniśmy pamiętać o zawarciu w naszej wypowiedzi faktu zarówno wypożyczenia, jak i późniejszego kupna książki.

Sklep Nadwyraz.com

Budowa czasu zaprzeszłego

Ta kategoria gramatyczna zbudowana jest podobnie jak czas przeszły. Wystarczy dodać do niego odpowiednio odmienione słowo „być”. Odmiana tego czasownika, a więc jego liczba i rodzaj, powinna być analogiczna do formy czasownika, który przekształcamy do czasu zaprzeszłego. Co ważne, oba czasowniki, zarówno „być”, jak i czasownik podstawowy, muszą mieć formę czasu przeszłego.

Czas zaprzeszły charakteryzuje się ruchomą końcówką osobową. Jej umiejscowienie jest zależne od woli osoby, która używa tej konstrukcji gramatycznej. Weźmy na warsztat pierwszą osobę liczby pojedynczej. Możemy ową końcówkę dołączyć do czasownika „być” (co w efekcie da „bym”), czasownika podstawowego, a także do innego wyrazu (najprostszym przykładem jest zaimek „ja” przekształcony przez ruchomą końcówkę osobową na „jam”).

Poniżej przedstawiamy tabelę odmiany słowa „malować”. W podanej formie ruchoma końcówka osobowa umiejscowiona jest w czasowniku podstawowym.

l. pojedyncza
r. męski r. żeński
malowałem był
malowałeś był
malował był
malowałam była
malowałaś była
malowała była
l. mnoga
r. męskoosobowy r. niemęskoosobowy
malowaliśmy byli
malowaliście byli
malowali byli
malowałyśmy były
malowałyście były
malowały były

Czas zaprzeszły to konstrukcja gramatyczna, która coraz rzadziej znajduje swoje zastosowanie w języku Polaków. Pozwala jednak doprecyzować przekaz, a używanie jej czyni go bardziej barwnym i niewątpliwie ciekawszym.

Poniżej załączamy przykłady zastosowania czasu zaprzeszłego:

  • Wczoraj poszedłem do krawcowej i całe szczęście, że wziąłem był ze sobą gotówkę, bo nie działał terminal płatniczy.
  • Do wczoraj nie umiałem odmieniać przez przypadki, bo jak uczyłem był się w szkole, to byłem bardzo chorowity i w czasie lekcji, na której nasza nauczycielka miała była nas nauczyć, cała klasa była zaraziła się ode mnie ospą.

Skoro już znacie zasady używania czasu zaprzeszłego, dlaczego by nie przywrócić go do łask codzienności? :) 

?

Napisane przez

Autorka projektu społecznego „Ukraina – domy bez kobiet”, dziennikarka, autorka wywiadów i artykułów. Pisze wiersze, choć na razie do szuflady. Jest miłośniczką reportaży. Interesuje się Bliskim Wschodem i tematami społecznymi z naciskiem na ruchy feministyczne oraz pokłosie migracji zarobkowych i nie tylko.