Antyk i Biblia
Choć egzamin maturalny z języka polskiego nie polega na referowaniu wiadomości o epokach literackich, ta wiedza jest niezbędna podczas czytania i omawiania klasyki literatury, czyli lektur obowiązkowych. Poznanie światopoglądu epoki i kontekstu, w którym powstał utwór, pozwoli nam odpowiednio zrozumieć dzieła z kanonu, których znajomość jest obowiązkowa dla każdego maturzysty. Rozpoczynamy nowy cykl. Epoki literackie – antyk i Biblia.
Kolejne epoki literackie omawiane są w osobnych artykułach, do których zapraszamy:
Antyk
Początki kultury śródziemnomorskiej (greckiej i rzymskiej) w historii literatury nazywamy antykiem (od łacińskiego antiquus – ‘dawny’), zaś w historii – starożytnością. Czas trwania tej epoki określamy na IX w. p.n.e. – V w. (rok 476 – upadek Cesarstwa Zachodniorzymskiego).
Antyk to epoka ładu, harmonii i proporcji, co przejawia się nie tylko w architekturze czy rzeźbie, ale również w literaturze. Ok. VIII w. p.n.e. powstały fundamentalne dla światowej kultury eposy Homera – Iliada, w której przedstawiono epizody wojny trojańskiej oraz Odyseja, opowiadająca o powrocie Odyseusza z wojny. Co ciekawe, utwory te wywodzą się z tradycji ustnej – były najpierw opowiadane, a dopiero potem spisane.
Nieco później rozwinęła się liryka – utwory liryczne pierwotnie służyły do śpiewania. Warto zapamiętać takich twórców jak Tyrtajos (to od jego imienia wziął się termin poezja tyrtejska, czyli poezja zagrzewająca do walki), Anakreont, Symonides czy Safona (to chyba pierwsza znana poetka).
Antyk. O Antygonie i innych dziełach
V w. p.n.e. przyniósł rozwój dramatu – właśnie wtedy powstały wielkie tragedie Ajschylosa, Sofoklesa, Eurypidesa i komedie Arystofanesa. Każdy maturzysta powinien znać albo Antygonę Sofoklesa, albo Króla Edypa, w których opowiedziana została nieszczęsna historia rodu Labdakidów, a główny bohater musi wybierać między dwiema równorzędnymi racjami, choć każdy wybór skończy się klęską. Przypomnijmy, że Antygona wahała się, czy przestrzegać praw boskich i pochować brata, czy ludzkich i zaniechać pochówku człowieka uznanego za zdrajcę. Z kolei Edypowi nie udało się oszukać przeznaczenia – bezwiednie stał się ojcobójcą i poślubił własną matkę, z którą miał czworo dzieci, w tym właśnie Antygonę.
Na przełomie IV i III w. p.n.e. dominowały epigramaty, czyli krótkie utwory poetyckie w formie aforyzmu, zamieszczane na pomnikach czy nagrobkach. Twórcy epigramatów to Kallimach z Cyreny, Teokryt i Symonides.
Każdy uczeń powinien zapamiętać mity greckie, czyli opowieści o wierzeniach tejże społeczności, wyjaśniające m.in. powstanie świata i człowieka. Szczególnie zachęcamy do lektury artykułu, który zbiera istotne informacje na ten temat: Mitologia grecka w pigułce.
Jeśli chodzi o filozofię, po prostu nie wypada nie znać Sokratesa i jego ucznia – Platona. To Sokrates stworzył pojęcie cnoty, czyli warunku szczęścia człowieka. Zaś Platon uważał, że byty rzeczywiste są jedynie odbiciem bytów idealnych – człowiek żyje w świecie pozorów i może jedynie dążyć do ideałów.
III w. p.n.e. przyniósł rozwój wielkich szkół filozoficznych: stoików (Zenon z Kition), epikurejczyków (Epikur z Samos), cyników, sceptyków i hedonistów. Trzeba zapamiętać, czym charakteryzuje się stoicyzm, a czym – epikureizm. Do tych dwóch filozofii nawiąże bowiem Jan Kochanowski w swojej renesansowej poezji. Stoicyzm to doktryna filozoficzna, która zakładała życie zgodne z rozumem i opanowanie emocji (stąd wyrażenie stoicki spokój), zaś epikureizm wiązał się z radością z każdego dnia, z każdej chwili, a szczęście miały gwarantować systemy etyczne.
Antyk. Horacy – jeden z najwybitniejszych twórców w starożytnym Rzymie
Nie sposób nie wspomnieć o jednym z najwybitniejszych twórców w starożytnym Rzymie – Horacym, który żył w I w. p.n.e. Dzięki wsparciu Mecenasa (od imienia opiekuna Horacego pochodzą pojęcia mecenas i mecenat, oznaczające opiekę nad artystą, co kojarzyć powinniśmy z renesansem). Rzymski poeta tworzył pieśni, w których snuł refleksje nad przemijaniem, życiem i śmiercią (to z jego poezji wywodzi się motyw exegi monumentum, czyli wybudowałem pomnik, czy też non omnis moriar – nie wszystek umrę (twórczość poetycka zapewnia twórcy nieśmiertelność), do których nawiąże później Kochanowski.
Biblia
Biblia powstawała w tym samym czasie co mity starożytnych Greków, jednak pochodzi z innego kręgu kulturowego – ze Wschodu. Jest jednym z podstawowych źródeł kultury europejskiej. Jej nazwa pochodzi od greckiego słowa biblion, czyli ‘zwój papirusu, księga’. Biblię, czyli Pismo Święte, dzielimy na Stary Testament (spisany w XIII–I w. p.n.e. w językach: hebrajskim, aramejskim i greckim, zawiera 46 ksiąg, jest zbiorem pism judaistycznych) i Nowy Testament (napisany między 51 a 96 r. w języku greckim, zawiera 27 ksiąg, stanowi zbiór pism chrześcijańskich).
Biblia i księgi biblijne
W Biblii znajdziemy księgi historyczne (np. Księga Rodzaju – stworzenie świata), dydaktyczne (np. Księga Hioba) i prorocze (np. Apokalipsa św. Jana). Z Nowego Testamentu wywodzą się przypowieści zwane parabolami (np. przypowieść o siewcy czy o synu marnotrawnym), czyli utwory moralistyczne z drugim dnem, mające znaczenie symboliczne, alegoryczne (XX-wieczna Dżuma Camusa napisana jest w podobny sposób).
Biblia, podobnie jak literatura antyczna, jest źródłem wielu frazeologizmów i motywów kulturowych. Jakie są jeszcze inne źródła frazeologii, piszemy tutaj: Frazeologizmy – sprawdź, czy je znasz i czy wiesz, skąd się wzięły!.
?
