Pytanie retoryczne, czyli jakie?

Pytanie retoryczne to jedna z najczęściej pojawiających się figur stylistycznych zarówno w języku mówionym, jak i pisanym. „To chyba pytanie retoryczne!” – usłyszał przynajmniej raz w życiu każdy z nas. Ale właśnie! Pytanie retoryczne, czyli jakie?

Co kryje się pod frazą pytanie retoryczne?

Na pewno jeśli zapytalibyśmy wielu z Was: „Czy wiesz, czym jest pytanie retoryczne?”, odpowiedzielibyście: „To chyba pytanie retoryczne. Pewnie, że wiem!”. Jednak aby mieć czyste sumienie, wyjaśnimy teraz znaczenie tego pojęcia. I tak, retorycznym nazywamy takie pytanie, na które odpowiedź jest oczywista, oraz to, na które odpowiedzi nie oczekujemy, gdyż zostało ono zadane w celu skłonienia naszego rozmówcy do refleksji. Ot, cała definicja.

Pytanie retoryczne. W jakim celu je stosujemy?

Pytania retoryczne, chociaż przez wielu niedoceniane, mają tak naprawdę wiele zastosowań. Wśród nich jest między innymi: podtrzymanie zainteresowania rozmówcy, skłonienie do refleksji, wyrażenie powątpiewania czy powiedzenie czegoś w sposób sarkastyczny. Jest środkiem stylistycznym, który nie tylko ożywia intonację, ale również często przenosi rozmowę na zupełnie inny tor.

Pytanie retoryczne – przykłady

Tak naprawdę każdy z nas mógłby napisać przynajmniej jedno pytanie retoryczne, które usłyszał w ciągu dnia. A już na pewno takie, które sam zadał. Do tych najbardziej popularnych należą:

Literatura

Pisarze, scenarzyści, poeci i osoby odpowiedzialne za tworzenie tekstu bardzo lubią korzystać z tej figury. Pytania retoryczne stosowali Kochanowski, Słowacki, Mickiewicz... Jednym z najbardziej wzruszających jest jednak to, które zadała matka w wierszu Krzysztofa Kamila Baczyńskiego Elegia o chłopcu polskim: Czy to była kula, synku, czy to serce pękło?. Równie refleksyjne jest pytanie, które zadaje Wisława Szymborska w wierszu W zatrzęsieniu:

A co, gdybym budziła w ludziach strach,
albo tylko odrazę,
albo tylko litość?

Te pytania retoryczne sprawiają, że zaczynamy rozmyślać na temat życia, miłości oraz pięknych i trudnych chwil. To już nie tylko sarkazm czy podtrzymanie rozmowy, ale przede wszystkim spojrzenie w głąb własnej duszy.

Muzyczne przykłady

Jeżeli wydaje się Wam, że ta figura stylistyczna nie występuje na przykład w utworach muzycznych, to jesteście w błędzie. Jako pierwszy do głowy przychodzi klasyk zespołu O.N.A. Kiedy powiem sobie dość i znane pytanie: Czy warto było szaleć tak przez całe życie?. Oczywiste jest tu, że Chylińska nie oczekuje od nas ani od samej siebie odpowiedzi, a jedynie skłania nas i siebie do refleksji. Innym przykładem jest piosenka Krzysztofa Zalewskiego Miłość, w której zadaje ukochanej pytanie: Czemu zatrzymać się nie da tego momentu, gdy jesteś tu?. Pytaniem retorycznym jest również piosenka Anny Wyszkoni Czy ten pan i pani są w sobie zakochani?. Tak, Anna Wyszkoni również nie potrzebuje odpowiedzi na to pytanie, bo dobrze ją zna.