Efektowny czy efektywny? Bynajmniej czy przynajmniej? – paronimy, czyli wyrazy mylone
W każdym języku istnieją pułapki. Na przykład słowa, które brzmią i wyglądają podobnie. To paronimy, czyli wyrazy, które na skutek tego podobieństwa są ze sobą mylone. Z tego powodu zdarza się, że niektórzy adoptują strych na mieszkanie lub zażywają magnes (zamiast adaptować strych na mieszkanie czy zażywać magnez).☺ Sprawdźcie, które wyrazy są ze sobą mylone!
Oczywiście każdy z nas wie, że owocny to nie to samo, co owocowy. Podobnie jest z flirtem i filtrem (tu trzeba uważać na to, by nie zrobić literówki). Jednak niektóre pary podobnie brzmiących wyrazów mogą Was zaskoczyć. Zaczynamy!
Adoptować i adaptować
- Adoptować – przygarnąć dziecko, przysposobić je.
- Adaptować – przystosować coś do czegoś.
Nierzadko słyszymy, że ktoś chwali się, że zaadoptował strych na mieszkanie, albo oznajmia, że jego syn jest adaptowany. Strzeżcie się tych pomyłek!
Apostrof i apostrofa
- Apostrof – znak graficzny w kształcie przecinka nad linią.
- Apostrofa – figura retoryczna polegająca na bezpośrednim i uroczystym zwróceniu się do kogoś lub czegoś, np. Litwo! Ojczyzno moja!.
Warto pamiętać o tym rozróżnieniu, szczególnie gdy ma się przed sobą egzamin maturalny.
Cezura i cenzura
- Cezura – moment przełomowy w czyimś życiu, w dziejach ludzkości, narodu, w historii kultury; nieznaczna przerwa między frazami utworu, którą wykorzystuje śpiewak lub instrumentalista do zaczerpnięcia oddechu; w metryce klasycznej i wierszu sylabotonicznym: przedział międzywyrazowy przypadający wewnątrz stopy.
- Cenzura – m.in. urzędowa kontrola publikacji, widowisk teatralnych, audycji radiowych itp., oceniająca je pod względem politycznym lub obyczajowym.
Obydwa słowa pochodzą z łaciny, ale, jak widać, znaczą zupełnie co innego.
Głoska i zgłoska
- Głoska – najmniejszy dźwięk mowy.
- Zgłoska – sylaba.
Choć termin zgłoska słyszany jest rzadko, warto wiedzieć, że to podstępna nazwa sylaby.
Efektowny i efektywny
- Efektowny – zwracający na siebie uwagę oryginalnością, pięknem.
- Efektywny – dający dobre wyniki, wydajny.
Efektownie możemy się ubrać, a efektywnie pracować. Ta para wyrazów jest równie często ze sobą mylona, co reprezentatywny i reprezentacyjny.
Hospitalizacja i hospitacja
- Hospitalizacja – umieszczenie pacjenta w szpitalu; okres, w czasie którego pacjent przebywa w szpitalu.
- Hospitacja – uczestniczenie władz szkolnych i nauczycieli w zajęciach szkolnych w celu poznania i ulepszania metod nauczania.
Wyobrażacie sobie studenta pedagogiki umawiającego się na hospitalizację z wykładowcą? My też nie. Zadanie niefortunnego pytania mogłoby faktycznie skończyć się hospitalizacją studenta…
Kompania i kampania
- Kompania – grono znajomych spędzających wspólnie czas; pododdział w różnych rodzajach wojsk, składający się z kilku plutonów.
- Kampania – ciąg działań wojennych na jakimś terytorium objętych wspólnym planem; szereg zorganizowanych działań nastawionych na osiągnięcie celu.
Obydwa pojęcia kojarzą się z wojskiem, ale kompania dotyczy zbioru ludzi, a kampania – działań.
Magnes i magnez
- Magnes – ciało mające właściwości przyciągania przedmiotów z żelaza, niklu, kobaltu.
- Magnez – pierwiastek chemiczny, lekki, srebrzystobiały metal.
Choć niektórzy uważają, że przywożą z wakacji mangezy na lodówkę, nie mają racji. Te pamiątki to magnesy.
Meloman i megaloman
- Meloman – miłośnik muzyki.
- Megaloman – człowiek mający przesadnie wysokie wyobrażenie o sobie.
Wniosek jest prosty. Słuchanie muzyki nie czyni z nikogo megalomana.
Monitorować i monitować
- Monitorować – stale obserwować i kontrolować jakieś procesy lub zjawiska; nadzorować obiekt chroniony.
- Monitować – przypominać komuś o zaległym zobowiązaniu.
Żyjemy w czasach, w których wciąż coś monitorujemy. Monitorujmy też nasze płatności, by nie dostać monitów.
Parafraza i peryfraza
- Parafraza – swobodna przeróbka utworu literackiego lub czyjejś wypowiedzi rozwijająca i modyfikująca treść pierwowzoru.
- Peryfraza – omówienie, figura stylistyczna polegająca na zastąpieniu słowa oznaczającego dany przedmiot, czynność, osobę itp. przez jego opis lub metaforę.
Terminy te, podobnie jak apostrof i apostrofa, są bardzo często mylone przez uczniów.
Reprezentacyjny i reprezentatywny
- Reprezentacyjny – związany z reprezentowaniem kogoś lub czegoś, przeznaczony do takiej funkcji; okazale się prezentujący.
- Reprezentatywny – mający cechy charakterystyczne dla jakiejś zbiorowości.
Na pierwszy rzut oka te przymiotniki znaczą to samo. Tu jednak sprawdzi się zasada, że słowa należy ważyć.
Status i statut
- Status – stan prawny jakiejś osoby, instytucji lub organizacji; pozycja społeczna i zawodowa jakiejś osoby lub grupy; funkcja, ranga lub znaczenie czegoś.
- Statut – zbiór przepisów określających strukturę, zadania i sposób działania instytucji lub organizacji.
Z definicji wynika, że możemy mieć np. wysoki status materialny. Z kolei instytucje, takie jak np. szkoły, mają swój statut, czyli dokument regulujący ich funkcjonowanie.
Wapń, wapień i wapno
- Wapń – pierwiastek chemiczny, calcium.
- Wapień – skała osadowa.
- Wapno – związki wapnia używane jako spoiwo w budownictwie.
Mimo że wszystkie trzy pojęcia pozostają w istotnym związku, nie są to wyrazy, których można używać zamiennie.
Bynajmniej i przynajmniej
Wisienka na torcie! Bynajmniej i przynajmniej. Wyrazy często mylone przez Polaków i używane w błędnym znaczeniu, dlatego też poświęciliśmy im uwagę w tym tekście Bynajmniej czy przynajmniej? Czy wiesz, co oznaczają?
A czy Wam zdarzyło się pomylić dwa podobnie brzmiące słowa?
?
