Faryzeusz – kto to jest? Znaczenie słowa, pochodzenie, przykłady użycia

Czasami, gdy chcemy określić jakiegoś człowieka, który przejawia pewne negatywne cechy, nazywamy go faryzeuszem. Jakie cechy przejawia taka osoba? Skąd wzięło się określenie faryzeusz i kogo oznaczało pierwotnie? Czy pierwotnie faryzeusz również budził ambiwalentne uczucia? Treść tego artykułu odpowie na te wszystkie pytania.

Faryzeusz – pochodzenie słowa

Faryzeusze byli jednym ze stronnictw religijno-politycznych Izraela. Pozostałymi byli: saduceusze (należeli do klasy kapłańskiej, byli w opozycji do faryzeuszy) oraz esseńczycy i zeloci.

Faryzeusze wywodzili się z niższych warstw społeczeństwa. Dużą uwagę poświęcali sprawom społecznym. Starali się troszczyć o zwykłych ludzi, by pomóc im w trudach życia codziennego oraz nieść słowa pociechy i nadziei. Dzięki temu cieszyli się dużym poparciem ze strony ludu i byli uznawani za autorytet w wielu kwestiach. Nazywani byli też mianem „uczonych w Piśmie”. Do stronnictwa faryzeuszy należał między innymi Szaweł z Tarsu, znany później jako Paweł Apostoł.

Sprzeciwiali się hellenizacji i romanizacji Izraelitów, czego nie podzielali saduceusze. Jednak uważali, że niemożliwe jest odzyskanie pełnej niepodległości przez Izrael, a co za tym idzie, powrotu do dawnej świetności Królestwa Izraela jak za czasów Dawida i Salomona.

Ich poglądy religijne przedstawiają się następująco:

• w przeciwieństwie do saduceuszy wierzyli w zmartwychwstanie, życie wieczne po śmierci, nieśmiertelność duszy oraz karę lub nagrodę po śmierci,
• oprócz wiary w Boga wierzyli też, że istnieją anioły i demony (saduceusze odrzucali istnienie aniołów i demonów),
• oprócz Tory uznawali także tradycję ustną oraz proroków (saduceusze uznawali jedynie Torę).

Ich dość znacząca pozycja ekspertów w sprawie prawa spowodowała, że z czasem zaczęli popadać w pychę, a w poglądach pojawiły się pewne wynaturzenia, które krytykował Jezus. W Ewangeliach są przedstawieni w sposób negatywny, jako ludzie obłudni, przywiązujący wagę jedynie do zewnętrznych form religijności, robiąc to niejako na pokaz. Jednak nie wszyscy. W Ewangelii św. Jana pozytywną postacią spośród grona faryzeuszy jest Nikodem.

Faryzeusz i celnik

Faryzeusz jest również jedną z postaci opisaną w przypowieści Jezusa. Jak czytamy w Ewangelii wg św. Łukasza:

Powiedział też do niektórych, co ufali sobie, że są sprawiedliwi, a innymi gardzili, tę przypowieść: «Dwóch ludzi przyszło do świątyni, żeby się modlić, jeden faryzeusz a drugi celnik. Faryzeusz stanął i tak w duszy się modlił: „Boże, dziękuję Ci, że nie jestem jak inni ludzie, zdziercy, oszuści, cudzołożnicy, albo jak i ten celnik. Zachowuję post dwa razy w tygodniu, daję dziesięcinę ze wszystkiego, co nabywam”. Natomiast celnik stał z daleka i nie śmiał nawet oczu wznieść ku niebu, lecz bił się w piersi i mówił: „Boże, miej litość dla mnie, grzesznika!” Powiadam wam: Ten odszedł do domu usprawiedliwiony, nie tamten. Każdy bowiem, kto się wywyższa, będzie poniżony, a kto się uniża, będzie wywyższony»

Ewangelia wg św. Łukasza, rozdział 18, wersety 9-14 (Łk 18, 9-14)

Dlaczego faryzeusz tak się tutaj zachował i uważał za lepszego? W tamtych czasach celnicy, a mówiąc bardziej precyzyjnie, poborcy podatków, służyli Rzymowi, czyli władzy okupacyjnej. W związku z tym byli uznawani za zdrajców narodu. Często też, widząc łatwą możliwość zysku, w nieuczciwy sposób czerpali korzyści finansowe ze swojego zajęcia. Tak postrzegani byli uważani za największych grzeszników. Każdy wyznawca judaizmu, który przebywał w ich towarzystwie, stawał się nieczysty i musiał poddać się rytualnym oczyszczeniom. Jezus jednak chętnie przebywał wśród nich, co spotykało się z krytyką faryzeuszy oraz kapłanów. W swoich mowach Jezus przedstawiał celników w dobrym świetle, jako ludzi potrafiących uznać swoją grzeszność i słabość, co było przeciwwagą dla pychy i zadufania faryzeuszy.

W tej przypowieści Jezus chciał pokazać, że również zepchnięci na margines społeczny celnicy, mają szansę na miłosierdzie i zbawienie. Chciał zmienić sposób w jaki ich postrzegano, by zauważyć w nich przede wszystkim człowieka. Zwracał uwagę, by nikogo nie potępiać. Jak sam powiedział: „Nie przyszedłem powołać sprawiedliwych, ale grzeszników”. W gronie dwunastu apostołów również znajdziemy celnika. Był nim św. Mateusz, autor jednej z Ewangelii.

Faryzeusz – kto to jest? Znaczenie słowa

Negatywny obraz postawy niektórych faryzeuszy dał początek obecnemu znaczeniu tego słowa. Współcześnie w języku polskim tym mianem określamy człowieka obłudnego, fałszywego. Taka osoba mówi jedno, a robi drugie. Nie ma w tym żadnej spójności, a wprost przeciwnie – nierzadko jego słowa stoją w sprzeczności z czynami i odwrotnie.

Przykłady użycia słowa faryzeusz

Przykłady użycia w literaturze

— Ach, wy, ludzie mądrzy! — zawołałem ze śmiechem. — Namiętność! Pijaństwo! Szał! Z jakąże obojętnością i spokojem wygłaszacie te słowa? Przyganiacie pijakowi, czujecie wstręt do szaleńca, mijacie obu, jak kapłan z przypowieści i jak faryzeusz dziękujecie Bogu, że nie uczynił was takimi, jak oni. Ja byłem nieraz pijany, a namiętności moje unosiły mnie zawsze na samo pogranicze szału, ale nie żałuję tego wcale, bowiem na samym sobie nauczyłem się rozumieć, dlaczego okrzykiwano zawsze szaleńcami i pijakami ludzi niezwykłych, którzy dokonywali czegoś ogromnego, czegoś niepojętego.

Johann Wolfgang von Goethe, Cierpienia młodego Wertera

— Maszże tobie! — rzecze wesoło pan Wołodyjowski. — To tak, panno Anno? Oj! Nie darmośmy, jak widzę, śpiewywali: „Jak tatarska orda, bierzesz w jasyr corda!” Pamiętasz waćpanna? Że też waćpanna nie możesz się ruszyć, żeby się ktoś zaraz nie zakochał!
— Takie to już moje nieszczęście! — odparła spuszczając oczki Anusia.
— Ej, faryzeusz z panny Anny! A co na to powie pan Longinus?
— Cóż ja winna, że ten pan Charłamp mię prześladuje? Ja go nie cierpię i patrzyć na niego nie chcę.
— No, no! Patrz waćpanna, aby się przez nią krew nie polała. Podbipiętę choć do rany przyłożyć, ale w rzeczach sentymentu żarty z nim niebezpieczne.

Henryk Sienkiewicz, Ogniem i mieczem