Didaskalia – co to jest? Definicja, przykłady użycia
Przy każdej okazji, gdy na lekcjach języka polskiego przerabiamy lekturę należącą do gatunku literackiego, jakim jest dramat, nie sposób pominąć terminu didaskalia. To pojęcie pojawia się zawsze – bez znaczenia, czy omawiane dzieło to komedia, czy też tragedia. Czym są didaskalia? Jak poprawnie odmienić ten wyraz przez przypadki? Odpowiedzi na te pytania znajdziecie w poniższym tekście.
Didaskalia – etymologia
Didaskalia to wyraz, który znajdziemy w terminologii teatralnej. A gdzie powstał teatr? Oczywiście w starożytnej Grecji, więc i słowo didaskalia jest pochodzenia greckiego. Wywodzi się od διδασκαλία [didaskalia], co oznacza dosłownie ‘nauka, instrukcja; protokoły przedstawień w teatrze’.
Didaskalia w sztuce teatralnej
Didaskaliami nazywamy inaczej tak zwany tekst poboczny. Za ich pomocą autor sztuki daje wskazówki i objaśnienia dotyczące sposobu wystawienia na scenie napisanego przez niego dramatu. Didaskalia umieszcza się w tekście obok wypowiedzi postaci. Dzięki nim możliwe jest odtworzenie na scenie tego, jak powinni zachowywać się aktorzy podczas odgrywania roli, czyli na przykład jakie w konkretnym momencie powinny być wykonane gesty czy w jaki sposób wypowiedzieć kwestię. W didaskaliach określa się także wygląd sceny i rekwizytów, co ma ułatwić reżyserowi i scenarzyście realizację dzieła.
Didaskalia w mowie potocznej
Z czasem pojęcie didaskalia przeszło ze słownictwa teatralnego do mowy potocznej. W tym znaczeniu didaskaliami możemy określić wszelkie możliwe elementy dodatkowe, niuanse, które towarzyszą jakiemuś zdarzeniu lub jakiejś sytuacji. Zazwyczaj są one uważane za mniej istotne od tych, o których jest mowa w danej wypowiedzi, ale nie zawsze musi tak być.
Didaskalia – przykłady użycia
- We wszystkich utworach dramatycznych didaskalia są zawsze wyraźnie oddzielone od dialogów.
- Didaskaliów nigdy nie wygłasza się głośno na scenie.
- Na międzynarodowych turniejach oprawę meczów stanowią znane utwory muzyczne, ale są to tylko didaskalia. Wszyscy i tak skupiają się na tym, co dzieje się na boisku.
- Do głównych części dekoracji wnętrz warto dodać jeszcze drobne, ale świetnie komponujące się elementy. Dzięki takim didaskaliom całość będzie prezentować się idealnie.
Didaskalia – odmiana wyrazu
Przy odmianie należy pamiętać o tym, że w języku polskim wyraz didaskalia występuje wyłącznie w liczbie mnogiej.
| liczba mnoga | |
| M. | didaskalia |
| D. | didaskaliów |
| C. | didaskaliom |
| B. | didaskalia |
| N. | didaskaliami |
| Ms. | didaskaliach |
| W. | didaskalia |
Didaskalia – wyrazy pokrewne
- Didaskaliowa,
- didaskaliowe,
- didaskaliowy.
Przykłady użycia wyrazu didaskalia w literaturze
Obserwacje, na podstawie których powstała ta książka, poczyniłem bowiem w trakcie niezliczonych debat publicznych i programów telewizyjnych, które w ciągu ostatniej dekady zdarzyło mi się poprowadzić, a nie tylko oglądać. Wiem zatem, jak ich tworzenie wygląda od kuchni. Co więcej, jako wciąż praktykujący w tej dziedzinie kucharz mam do sprzedania kilka sprawdzonych przepisów: jak się w trakcie publicznej debaty nie ugotować, jak nie przesolić (albo przesłodzić) i generalnie być dla widzów strawnym. […] Rzecz zatem nie we wkuwaniu, ale w świadomym posługiwaniu się słowem, gestem, rekwizytem. Bo też powiedzmy to sobie bez fałszywej skromności, jesteśmy nieoszlifowanymi retorycznymi diamentami. Oczywiście każdy w swoim niepowtarzalnym stylu. Trzeba tylko dobrze siebie w tej grze, jaką jest debata, obsadzić, właściwie wykorzystać swój talent. Aby to się udało, należy poznać jej reguły, scenariusz, didaskalia.
Piotr Legutko, Sztuka debaty czyli jak się nie dać
W sztukach Mickiewicza didaskalia są nieliczne i bardzo rzeczowe, [...] dotyczą głównie przesuwania się postaci na scenie i modulacji głosu. Są ważne dla estetyki dzieła – naprowadzają na gesty uwznioślające (kroczy, czyni znak krzyża, mówi podniosłym głosem, z boleścią w głosie) [...].
Alina Kowalczykowa, Dramat i teatr romantyczny
