Czym jest grzeczność językowa? Czy znasz jej zasady?

Grzeczność i dobre wychowanie to nie tylko zbiór zasad dotyczących gestów i zachowań w danej sytuacji. To również szablony językowe i zwroty grzecznościowe. Kulturalny i dobrze wychowany człowiek powinien wiedzieć, których z nich użyć i kiedy. Dziś zastanowimy się nad tym, czym właściwie jest grzeczność językowa.

Grzeczność nie jest rzeczą małą

W skarbnicy polskiej kultury i tradycji, „Panu Tadeuszu”, o grzeczności nauczał Sędzia. W księdze I czytamy:

Grzeczność nie jest nauką łatwą ani małą.
Niełatwą, bo nie na tym kończy się, jak nogą
Zręcznie wierzgnąć, z uśmiechem witać lada kogo;
Bo taka grzeczność modna, zda mi się kupiecka,
Ale nie staropolska, ani też szlachecka.
Grzeczność wszystkim należy, lecz każdemu inna;
Bo nie jest bez grzeczności i miłość dziecinna,
I wzgląd męża dla żony przy ludziach, i pana
Dla sług swoich, a w każdej jest pewna odmiana.
Trzeba się długo uczyć, ażeby nie zbłądzić
I każdemu powinną uczciwość wyrządzić.

 

(…)

 

Grzeczność nie jest rzeczą małą:
Kiedy się człowiek uczy ważyć, jak przystało,
Drugich wiek, urodzenie, cnoty, obyczaje,
Wtenczas i swoją ważność zarazem poznaje:
Jak na szalach, żebyśmy nasz ciężar poznali,
Musim kogoś posadzić na przeciwnej szali.

Jak wynika z powyższego fragmentu, grzeczność wymaga nauki. Każdemu należy się szacunek bez względu na wiek czy pochodzenie, jednak inne są zasady zachowania w stosunku do różnych osób. Inaczej zachować się należy wobec starszych, inaczej wobec kobiet, a jeszcze inaczej wobec osób sprawujących ważne stanowiska. Szacunek okazywany innym pokazuje nam, ile sami w istocie jesteśmy warci.

Bądź grzeczny, czyli do rzeczy

Dawniej „mówić grzecznie” oznaczało „mówić k rzeczy”, czyli „do rzeczy”. Jeżeli ktoś więc bywał określany jako „niegrzeczny”, znaczyło to, że jego wypowiedzi się niedorzeczne. Ot, cała etymologia. A jak grzeczność językową definiuje prof. Małgorzata Marcjanik, specjalistka w tej dziedzinie?

Grzeczność językowa – wchodząca w skład grzeczności ogólnej (nazywanej też savoir-vivre’em, bon tonem, etykietą, zasadami dobrego wychowania, kodeksem towarzyskim) – to zbiór przyjętych w danej kulturze form językowych zachowań, przyporządkowanych określonym sytuacjom pozajęzykowym¹.

Czego dotyczy grzeczność językowa? Powitań, podziękowań, życzeń, gratulacji, próśb, pożegnań itp. Musimy wiedzieć, jakich sformułowań użyć w danej sytuacji komunikacyjnej w stosunku do konkretnego odbiorcy.

Strategie grzecznościowe

Małgorzata Marcjanik wyróżnia kilka typów strategii grzecznościowych:

1. Strategia symetryczności zachowań grzecznościowych – stosowana jest, gdy rozmówca zapyta nas np. jak się miewamy, a my grzecznie odpowiemy i zrewanżujemy się podobnym pytaniem, okazując zainteresowanie rozmówcą.
2. Strategia solidarności z partnerem – polega na współodczuwaniu albo współdziałaniu z rozmówcą, np. gratulacje, wyrazy współczucia.
3. Strategia bycia podwładnym:

• zasada umniejszania własnej wartości,
• zasada pomniejszania własnych zasług,
• zasada bagatelizowania przewinień rozmówcy,
• zasada wyolbrzymiania winy mówiącego².

Często przecież na komplementy reagujemy zawstydzeni, nie okazujemy gniewu, gdy gość stłucze talerz. Lubimy też się tłumaczyć i przepraszać za najście. Jest to wpisane w zasady polskiej grzeczności.

Z czym mamy kłopot?

Kultura wymaga, by do nieznajomych nie mówić na ty, listy oficjalne rozpoczynać odpowiednim zwrotem do nadawcy, a do osób zajmujących ważne stanowiska zwracać się z użyciem tytułu.

W związku z tym, że grzeczność językowa jest zagadnieniem szerokim, a tym razem zaprezentowaliśmy tylko teorię, chcielibyśmy poprosić Was, Drodzy Czytelnicy, o podawanie w komentarzach kwestii dla Was wątpliwych i zadawanie pytań, abyśmy mogli stworzyć praktyczny poradnik, czyli II część tekstu.

¹ M. Marcjanik, Mówimy uprzejmie. Poradnik językowego savoir-vivre’u, Warszawa 2009, s. 1.
² Tamże, s. 3-6.