Jaś obszedł jezioro. Jezioro zostało przez Jasia… Czasowniki nieprzechodnie
Jaś obszedł jezioro. Jezioro zostało przez Jasia… Zagadka ta krąży w polskim internecie od wielu lat. Było już wielu śmiałków, którzy upierali się, że istnieje rozwiązanie. W niniejszym artykule wyjaśnimy, że czasownika „obchodzić” za bardzo nie obchodzi, czy możemy go użyć w stronie biernej.
Fot. Pixabay.com
Przykłady z Jasiem obchodzącym jezioro możemy mnożyć. Język polski rządzi się swoimi prawami, dlatego nie każdy czasownik występuje we wszystkich możliwych formach gramatycznych. Na początku, metodą po nitce do kłębka, przypomnijmy kilka pojęć jeszcze z czasów szkoły podstawowej.
Wszyscy wiemy, że nie ma zdania bez orzeczenia (informuje ono o wykonywanej czynności i odpowiada na pytania: Co robi? Co się z nim dzieje?). Zdanie może składać się tylko z orzeczenia, np.
- Dnieje.
- Śpią.
- Grzmiało.
Orzeczeniu przychodzi z pomocą podmiot, czyli wykonawca czynności:
- Dzieci śpią. (Kto śpi? – dzieci)
- Traktor warczy. (Co warczy? – traktor)
Powyższe dwa zdania są zbudowane w stronie czynnej, czyli podmiot oznacza wykonawcę czynności. Spróbujmy teraz zapisać powyższe przykłady w stronie biernej (podmiot jest przedmiotem czynności, czyli biernie jej ulega):
- Dzieci są… (spane?)
- Traktor jest… (warczony?)
To się nie może udać. Ale zaraz, zaraz… Dzieci są śpiące, a traktor jest warczący? Nie, to też odpada. Nie możemy użyć imiesłowów przymiotnikowych czynnych (form zakończonych na -ący).
W stronie biernej musimy zastosować imiesłowy przymiotnikowe bierne, czyli formy zakończone na: -ny, -na, -ne i -ty, -ta, -te, -ony, -ona,-one, np. zrobiony, umyty, oraz czasowniki: być, zostać, stać się, np. został zrobiony, jest umyty. Imiesłów bierny może powstać jedynie wtedy, gdy czasownik rządzi rzeczownikiem w bierniku, np.
- Marta złożyła wniosek o (co?) nowy dowód osobisty.
- Wniosek o nowy dowód osobisty został złożony przez (kogo?) Martę.
Zauważmy też, że podmiot po przekształceniu na stronę bierną wędruje na koniec zdania i przyjmuje formę biernika.
Przykłady czasowników nieprzechodnich:
leżeć, patrzeć, siedzieć, marzyć, śmiać się.
Przykłady czasowników przechodnich:
wynaleźć, oglądać, zamykać.
Oto dowody:
Kot leży na łóżku. – Kot jest (leżany?) na łóżku. (Oj, nie…)
Bell wynalazł telefon. – Telefon został wynaleziony przez Bella.
Warto wspomnieć, że strona bierna w języku polskim nie brzmi naturalnie i spontanicznie. Takich form używamy najczęściej w tekstach naukowych i urzędowych. Jako ciekawostkę dodajmy, że język niemiecki bardzo lubi stronę bierną. Polski jednak nie. O nieistnieniu niektórych form czasownika najprawdopodobniej zadecydowały względy estetyczne.
Dlatego też jezioro nie może zostać ani obszednięte, ani obejdzione. I nic na tę lukę gramatyczną nie poradzimy.
?
