Liczby rzymskie – zagadnienie z podstawówki, o którym być może nie pamiętasz
Liczby rzymskie na pierwszy rzut oka niezbyt wiele mogą mieć wspólnego z językiem polskim. Jednak gdy przyjrzymy się temu bliżej, odkryjemy, że właśnie za ich pomocą zapisujemy wieki, w których żyli pisarze i poeci. Co istotne, zagadnienie to w silny sposób powiązane jest również z interpunkcją. Jak nie robić błędów w zapisie z wykorzystaniem liczb rzymskich?
Liczby rzymskie a arabskie
Liczby rzymskie, zwane też łacińskimi, były używane w Europie do końca średniowiecza, jednak okazały się niewygodne podczas zapisywania działań matematycznych. Za ich pomocą jednak do dziś zapisujemy daty i wieki, ponieważ dzięki nim możemy dokonać tego sprawniej, a sam zapis jest bardziej przejrzysty. W tym miejscu postanowiliśmy przypomnieć rzymski zapis poszczególnych liczb:
I – 1 |
XX – 20 |
CC – 200 |
II – 2 |
XXX – 30 |
CCC – 300 |
III – 3 |
XL – 40 |
CD – 400 |
IV – 4 |
L – 50 |
D – 500 |
V – 5 |
LX – 60 |
DC – 600 |
VI – 6 |
LXX – 70 |
DCC – 700 |
VII – 7 |
LXXX – 80 |
DCCC – 800 |
VIII – 8 |
XC – 90 |
CM – 900 |
IX – 9 |
C – 100 |
M – 1000 |
X – 10 |
Wykorzystanie liczb rzymskich
Liczby rzymskie wykorzystujemy do zapisywania wieków i dat oraz gdy stosujemy numerację lub tworzymy z nich liczebnik porządkowy. Mimo pierwotnego zamiaru wykorzystania ich w matematyce, współcześnie znacznie częściej liczby rzymskie spotyka się w książce z języka polskiego czy historii. Wykorzystują je również pisarze, aby oznaczyć rozdziały w swoich książkach.
Liczby rzymskie – interpunkcja
Istnieje jeszcze jedno bardzo ważne powiązanie pomiędzy językiem polskim a liczbami rzymskimi. Jest to interpunkcja. Często zastanawiamy się, kiedy należy postawić kropkę, a w których miejscach najlepiej jej unikać. W tym przypadku należy znać trzy podstawowe zasady:
- Nie należy stawiać kropki, gdy miesiąc zapisany jest za pomocą cyfr rzymskich
Dla wielu zasada ta wydaje się oczywista, jednak wciąż mnożą się pytania odnośnie do tego zagadnienia. Odpowiadamy zatem, że kropki stawiamy zawsze, gdy data zapisana jest za pomocą liczb i cyfr arabskich, na przykład:
13.05.2019 r.
8.06.1995 r.
19.01.2000 r.
Zupełnie inaczej wygląda zapis daty z uwzględnieniem liczb i cyfr rzymskich. Wówczas zapis daty wygląda następująco:
11 IX 2001 r. 11. IX. 2001 r.
26 VI 1991 r. 26. VI. 1991 r.
30 II 1999 r. 30. II. 1999 r.
- Kropkę należy postawić po cyfrze rzymskiej oznaczającej rozdział w książce
Zasada ta najlepiej jest znana wydawnictwom, pisarzom i korektorom. Nie każdy z nas ma możliwość jej zastosowania, ale warto o niej pamiętać, gdyby jednak takowa się pojawiła. Poprawny zapis będzie wyglądał następująco:
- Nie stawiamy kropki, gdy liczba lub cyfra rzymska jest liczebnikiem porządkowym
Oznacza to, że nigdy nie powinniśmy stawiać kropki po cyfrze lub liczbie, gdy wyliczamy kolejność lub wskazujemy pozycję rzeczy, wiek itd. To znaczy, że pisząc o wspaniałym XIX wieku, powinniśmy zapomnieć o istnieniu kropki, podobnie sytuacja wygląda z III czy IV Rzeczpospolitą itd. Inne przykłady to:
Jan III Sobieski znajduje się na banknocie o nominale 500 złotych.
Jan III. Sobieski znajduje się na banknocie o nominale 500 złotych.
Obecnie przeżywamy IV rewolucję przemysłową.
Obecnie przeżywamy IV. rewolucję przemysłową.
Cieszę się, że mogłam żyć na przełomie XX i XXI wieku.
Cieszę się, że mogłam żyć na przełomie XX. i XXI. wieku.
Jak widać, wiedza o liczbach rzymskich jest bardzo przydatna. W dodatku równie istotna wydaje się znajomość zasad interpunkcyjnych, które łączą się z tym zagadnieniem. Przecież nikt z nas nie chce popełniać błędów, prawda?
?
