Ministrant – kto to jest? Definicja, przykłady użycia słowa
W kościołach można ich zobaczyć na co dzień, nie tylko w niedzielę i święta. Gdy słyszymy słowo ministrant, nasze skojarzenia od razu podpowiadają nam, że są to chłopcy stojący przy ołtarzu w czasie mszy świętych i innych nabożeństw. To jednak tylko powierzchowna definicja. Aby w pełni zrozumieć zarówno funkcję ministranta, jak i definicję tego słowa, musimy przyjrzeć się mu z różnych perspektyw. Jak duże znaczenie kryje w sobie to pozornie proste zajęcie? Odpowiedzi oczywiście znajdziecie w niniejszym artykule.
Ministrant – etymologia
Pojęcie ministrant większość z nas zna praktycznie od najmłodszych lat. Rzadko jednak zastanawiamy się nad tym, skąd się to słowo wzięło, a warto to zrobić, bo to właśnie etymologia tego wyrazu określa, czym ministrant zajmuje się w kościele. Termin ministrant pochodzi z łaciny, od słowa ministrare oznaczającego ‘służyć, posługiwać, pomagać’. Co ciekawe, od tego samego łacińskiego wyrazu swoją nazwę wziął nasz minister, czyli członek rządu. A zatem obie funkcje związane są ze swego rodzaju służbą. Jak wiemy, głównym zadaniem ministranta jest służba w kościele podczas liturgii.
Ministrant – jak było na początku?
Działalność Liturgicznej Służby Ołtarza, jak oficjalnie zwykło określać się wszystkich ministrantów, jest głęboko zakorzeniona w judaizmie – tak jak całe chrześcijaństwo – a dopiero potem została ukształtowana przez tradycję Kościoła formie, którą znamy współcześnie. Otóż już religia żydowska stworzyła pewne podstawy posługi w świątyni. U Izraelitów byli to lewici, czyli mężczyźni z pokolenia Lewiego pomagający kapłanom, którzy również pochodzili z pokolenia Lewiego, lecz wyróżniało ich wywodzenie się z rodu Aarona. Ich pomoc skupiała się na asyście w składaniu ofiar, najpierw w Namiocie Spotkania (od czasów Mojżesza do króla Dawida), a następnie, od czasów króla Salomona, w jedynej żydowskiej świątyni, tej w Jerozolimie.
1Lewici zostali wyznaczeni przez Boga do pomocy kapłanom w wypełnianiu ich posługi. Mieli oni otaczać troską i opieką wspomniany Namiot Spotkania, a później Świątynię Jerozolimską. Zajmowali się także różnymi innymi pracami zleconymi im przez kapłanów.
2Do ich zadań należało również pilnowanie i sprzątanie Świątyni, przygotowywanie całej liturgii i jej oprawy, w tym dbałość o muzykę (nie tylko grę na instrumentach, ale także śpiew). Król Dawid niektórych lewitów desygnował na stanowiska urzędnicze i sędziowskie. Poza tym lewici czytali Słowo Boże (Torę, księgi prorockie i pozostałe księgi Starego Testamentu), a czasem pomagali kapłanom w wyjaśnianiu ludowi Tory (Prawa Mojżeszowego). Można zatem powiedzieć, że wygłaszali kazania.
3Ze względu na podobieństwo funkcji polegające na służbie w świątyni lewici mogą być postrzegani jako swego rodzaju archetyp, pierwowzór ministrantów.
Kościelny elementarz – kim jest ministrant
Ministrantem w Kościele katolickim nazywamy osobę, która pomaga księdzu w czynnościach liturgicznych podczas mszy lub innych nabożeństw. Gdy wejdziemy do kościoła, ministranta poznamy od razu, wyróżnia go bowiem strój. Jest on bardzo szczegółowo regulowany przez ogólne wprowadzenie do Mszału Rzymskiego.
Do zwyczajowych strojów ministrantów zaliczają się:
- sutanela – suknia w odpowiednim kolorze liturgicznym (zielonym na okres zwykły, czerwonym na wspomnienia męczennic i męczenników, Wielki Piątek, Święto Podwyższenia Krzyża oraz Zesłanie Ducha Świętego, fioletowym na Adwent i Wielki Post, niekiedy stosuje się także kolor różowy na trzecią niedzielę Adwentu, tzw. Gaudete, i czwartą niedzielę Wielkiego Postu, tzw. Laetare), zakładana jest zawsze w połączeniu z komżą,
- alba – suknia w kolorze białym,
- komża – skrócona alba o szerokich rękawach,
- pelerynka (kołnierz) – zakładana wokół szyi i na ramiona na komżę. Kolor pelerynki również odpowiada okresowi liturgicznemu (tak jak w przypadku sutaneli).
Co jeszcze powinniśmy wiedzieć o ministrantach? Ta grupa dzieli się na różne stopnie, które określają to, czym każdy z ministrantów zajmuje się podczas Eucharystii oraz pozostałych nabożeństw. I tak wyróżniać się zwykło następujące stopnie i przypisane funkcje:
- kandydat – okres kandydatury ustalany jest przez każdą diecezję lub parafię; musi być na tyle długi, aby kandydat wystarczająco dobrze poznał wszystkie elementy służby przy ołtarzu,
- choralista – jego głównym zadaniem jest odpowiadanie na wezwania kapłana podczas mszy świętej, poza tym daje on sygnały dzwonkami i gongiem (na wejście, podczas przeistoczenia, po śpiewie Baranku Boży),
- ministrant ołtarza – zajmuje się przygotowaniem ołtarza, bielizny liturgicznej (korporał, palka) i świętych naczyń (kielich, puszki, ampułki, pateny) do najważniejszej części mszy świętej, czyli ofiary eucharystycznej; tę funkcję najczęściej pełnią dwie osoby. Ministranci ołtarza posługują także przy obrzędzie zwanym lavabo (obmycie rąk kapłana wodą) oraz puryfikacji (oczyszczeniu naczyń liturgicznych po Komunii świętej). To oni podtrzymują pateny podczas Komunii,
- ministrant krzyża (krucyferariusz) – niesie krzyż w procesji,
- ministrant światła (ceroferariusz) – podczas liturgii niesie świecę,
- ministranci kadzidła (nawikulariusz i turyferariusz) – są odpowiedzialni za kadzidło. Turyferariusz, idący zawsze po prawej stronie, niesie trybularz, inaczej kadzielnicę (naczynie służące do okadzania), a nawikulariusz, idący zawsze po lewej stronie, niesie nawikułę, inaczej łódkę (naczynie służące do przechowywania kadzidła),
- ministrant księgi – odpowiada za wszystkie księgi używane podczas mszy świętej i nabożeństw (mszał, lekcjonarz),
- ministrant Słowa Bożego – ministrant pełniący funkcję lektora. Do jego zadań należy odczytywanie Słowa Bożego, wezwań modlitwy powszechnej oraz komentarzy mszalnych,
- psałterzysta – wykonuje psalm responsoryjny,
- ceremoniarz – odpowiada za przygotowanie liturgii i jej poprawny przebieg. Robi to poprzez dawanie znaków asyście, co w danym momencie liturgii należy zrobić. Zajmuje się także interweniowaniem w nietypowych sytuacjach, które zakłócają normalny, prawidłowy przebieg liturgii.
Patronem wszystkich ministrantów jest św. Dominik Savio.
Czy dziewczyny mogą być ministrantkami?
Najczęściej wokół ołtarza widzimy samych mężczyzn. Czy jednak zawsze tak musi być? Czy posługiwać nie mogą również kobiety? Odpowiedź brzmi krótko – tak, mogą. Choć początkowo posługę ministrantów mogli pełnić wyłącznie przedstawiciele płci męskiej, z czasem okazało się jednak, że nawet najbardziej stanowcze i kurczowe trzymanie się wielowiekowej tradycji może ulec zmianie. Temat ministrantek i ich obecności przy ołtarzu wracał raz po raz. W wybranych Kościołach lokalnych stopniowo zaczęła pojawiać się nowa, dla niektórych, zwłaszcza tradycjonalistów, szokująca praktyka – otóż w prezbiterium można było zobaczyć dziewczęta. Kobiety i dziewczyny zostały dopuszczone do służby przy ołtarzu w 1994 roku, czyli za pontyfikatu Jana Pawła II. Kongregacja ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów postanowiła, że to biskup danej diecezji decyduje o tym, czy jest taka możliwość na terenie, którym zarządza. Odgórnych przeciwwskazań co do tego, by kobiety i dziewczyny służyły przy ołtarzu, absolutnie nie ma.
Trzeba jednak doprecyzować, że nawet jeśli biskup diecezjalny na terenie swojej diecezji wyrazi zgodę na to, by dziewczyny mogły być ministrantkami, to jednak ostateczne ich wprowadzenie w konkretnej parafii często jest zależne od decyzji i podejścia proboszcza. Co to dokładnie oznacza? Proboszcz danej parafii może, ale nie musi się zgodzić.
Odwrotna sytuacja jest jednak niemożliwa. Jeżeli biskup diecezjalny nie zgadza się na formację dziewczyn na ministrantki, proboszcz w parafii z jego diecezji nie może takiego pozwolenia udzielić.
W Polsce niestety dziewczyny ministrantki są rzadkością. Konferencja Episkopatu Polski nie prowadzi żadnych oficjalnych statystyk na ten temat, więc nie ma konkretnych informacji o tym, w których diecezjach dziewczyny mogą tę funkcję pełnić. Z szacunkowych i nieoficjalnych informacji z 2023 roku wynika, że na 41 diecezji, które mamy w Polsce, w 21 dziewczyny mogą być ministrantkami, a w 20 – nie.
Warto też wspomnieć, że w 2021 roku papież Franciszek poszerzył rolę kobiet w liturgii i zezwolił im na posługę lektoratu i akolitatu. Stały się one bardziej dostrzeżone, a ich poczucie przynależności do wspólnoty Kościoła się zwiększyło.
Jeszcze jedna ważna rzecz. Ministrantki bywają często mylone z bielankami. W kontekście liturgicznym i tradycyjnym odgrywają one różne role i mają inny zakres posługi. Bielanki, inaczej nazywane Dziewczęcą Służbą Maryjną, pełnią funkcję bardziej reprezentacyjną – dbają o uroczysty charakter nabożeństw, biorą udział w różnego rodzaju procesjach, sypią kwiaty przed Najświętszym Sakramentem, niosą poduszki, lampiony. Mogą być też dopuszczone do czytania Słowa Bożego jako lektorki, wezwań modlitwy powszechnej oraz do śpiewania psalmów. Zwykle noszą białe alby z niebieskimi pelerynkami lub szarfami, co ma symbolizować to, że swoim życiem naśladują Maryję. Ich patronkami są Maria z Nazaretu (czyli matka Jezusa) oraz włoska dziewica i męczennica św. Maria Goretti.
Ministrant – wyrazy pokrewne
- Ministrantka, ministrancki, ministrancka, ministranckie.
Ministrant – połączenia wyrazowe
- Dobry, wzorowy, mały, młody, starszy, były ministrant,
- ministranci kościoła, parafii,
- dzwonki, funkcja, rola, kolega ministranta,
- duszpasterstwo, drużyna, grupa, koło, opiekun, patron, pielgrzymka ministrantów,
- ministrant dzwoni na mszę, ministranci służą do mszy.
Ministrant – odmiana
Liczba pojedyncza:
- M. ministrant/ministrantka
- D. ministranta/ministrantki
- C. ministrantowi/ministrantce
- B. ministranta/ministrantkę
- N. ministrantem/ministrantką
- Ms. ministrancie/ministrantce
- W. ministrancie/ministrantko
Liczba mnoga:
- M. ministranci/ministrantki
- D. ministrantów/ministrantek
- C. ministrantom/ministrantkom
- B. ministrantów/ministrantki
- N. ministrantami/ministrantkami
- Ms. ministrantach/ministrantkach
- W. ministranci/ministrantki
Ministrant – przykłady zdań
- Wszystkich chłopaków, którzy chcieliby zostać ministrantami, zapraszamy na spotkanie w sobotę do salki katechetycznej.
- Ministranci w ten weekend wyjeżdżają na wspólną wycieczkę w góry.
- Dziękujemy naszym ministrantom za ich obecność w naszej parafii.
- W naszej parafii również dziewczyny mogą zostać ministrantkami, jeśli chcą.
- W naszym kościele parafialnym jest sześć ministrantek.
- Drogie ministrantki, za waszą nieocenioną pomoc i pracę dla naszej wspólnoty parafialnej należą się Wam wielkie wyrazy uznania.
Przykłady użycia w portalach internetowych
Trudno oszacować, ile ministrantek jest dziś w Polsce. Konferencja Episkopatu nie prowadzi statystyk ministrantów, a dane z poszczególnych diecezji są szczątkowe. Nie wszystkie parafie przesyłają do kurii pełne informacje.
misyjne.pl
– Im bliżsi będziecie ołtarza, im bardziej będziecie pamiętali o dialogu z Jezusem w codziennej modlitwie, im bardziej będziecie się karmili Słowem i Ciałem Pańskim, tym bardziej będziecie zdolni, by pójść do bliźniego, niosąc mu z kolei w darze to, co otrzymaliście obdarzając go z entuzjazmem radością, jaką zostaliście obdarzeni – powiedział Franciszek podczas Nieszporów z udziałem ministrantów i ministrantek, którzy przybyli na swe międzynarodowe spotkanie do Rzymu.
Papież do ministrantów o dialogu z Jezusem, deon.pl
Pielgrzymki ministrantów do Wiecznego Miasta sięgają swoją historią roku 1961. Organizuje je co ok. 4 lata Międzynarodowe Stowarzyszenie Ministrantów (Coetus Internationalis Ministrantium). Najważniejszym punktem pięciodniowego wydarzenia było spotkanie z papieżem Franciszkiem. – Dla nas było też istotne to, co działo się wcześniej. Ministranci mogli doświadczyć wspólnoty ludzi zaangażowanych w posługę przy ołtarzu.
Ministranci w Rzymie. Służba liturgiczna to zawsze przygoda, gosc.pl
