Paradygmat – znaczenie słowa i przykłady użycia

Słowo paradygmat pochodzi z greki i przywodzi zwykle na myśl pojęcia związane z nauką. Nieczęsto jest obecne w codziennej komunikacji, ale nie brzmi też zupełnie obco. Czym więc dokładnie jest paradygmat? Spróbujmy zdefiniować to słowo.

Wokół paradygmatu

Paradygmat może być nowy lub stary, religijny lub naukowy, tradycyjny lub współczesny. To pojęcie obecne w filozofii i fizyce, naukach ekonomicznych i społecznych, w językoznawstwie i literaturoznawstwie. Ale paradygmat bywa rozumiany też jako zbiór prywatnych przeświadczeń na temat funkcjonowania otaczającej nas rzeczywistości.

Paradygmat przy tym, obojętnie od ścisłej definicji słowa, oznacza pewien sposób uporządkowania przekonań lub pojęć i sytuuje się blisko wzorca myślenia czy postępowania.

Definicyjny chaos

Trudno o podanie jednego właściwego znaczenia słowa paradygmat. Bywa ono bowiem definiowane rozmaicie. Niekiedy odnosi się do pojęć i teorii lub metody naukowej danej dziedziny, innym razem do subiektywnej wizji świata. Czasem jest określany jako sposób widzenia powszechnie obowiązujący, innym razem chodzi o wymiar indywidualny.

Trudno jest mówić również o słuszności paradygmatu, która nie jest definitywna ani ostateczna, więc tak rozumianą formę ujmowania rzeczywistości można niekiedy kwestionować, a paradygmatów może być wiele.

Paradygmat – co to jest? Definicja słowa

Słowo paradygmat ma następujące definicje:

1zbiór powszechnie przyjętych założeń w danej dziedzinie; ustalony sposób widzenia świata; coś, do czego można się odwołać (wzorzec);

2wzorzec odmiany wyrazów; zestaw form deklinacyjnych lub koniugacyjnych właściwych dla danego typu wyrazów.

Paradygmat – synonimy i wyrazy bliskoznaczne

Pomocne w zapamiętaniu tego, co to jest paradygmat, będą na pewno synonimy i wyrazy bliskoznaczne.

Wyrazy pokrewne

Kolokacje, czyli popularne połączenia słowa paradygmat

Kolokacje, czyli stałe związki wyrazowe z tym słowem, to:

Pochodzenie wyrazu paradygmat, czyli o etymologii

Wyraz paradygmat pochodzi z języka greckiego, gdzie parádeigma oznacza ‘przykład, wzór, model’.

Przykłady użycia słowa paradygmat w literaturze

A więc nie jest tak, jak chce szkoła frankfurcka, że dopiero nowoczesny rozkwit cywilizacji technologicznej skompromitował humanizm jako paradygmat czy ideał kultury.

Jerzy Adamski, Świat jako niespełnienie albo Samobójstwo Don Juana

Ale trend przybiera na sile. Paradygmat się kruszy. Cywilizacja wkrótce będzie się musiała zredefiniować, dookreślić. Cywilizacja – nie zaś politycy, poszczególni ludzie czy nawet ich dowolnie liczne grupy.

Jacek Dukaj, Czarne oceany

Przykłady użycia słowa paradygmat w prasie

Paradygmat należy odrzucić dopiero wtedy, gdy pojawi się inny, tłumaczący i porządkujący więcej faktów w sposób równie prosty lub prostszy.

Henryk Woźniakowski, Spękany glob: Konflikt cywilizacji, „Tygodnik Powszechny”, 1994

Oświeceniowy paradygmat wolności został zakwestionowany nie tylko przez bieg wydarzeń historycznych, szczególnie w XX wieku, tym stuleciu wielkich zagadek w zachowaniach człowieka, jakie ofiarowała nam własna nasza natura, ale także w następstwie rozwoju nauk o człowieku, kondycji jego losu oraz jego biologii.

Andrzej Szczypiorski, Dziś wszystko jest cieniem, „Gazeta Wyborcza”, 1994

Paradygmat – odmiana słowa