Rozwój języka dzieci i młodzieży

Przeciętne współczesne dziecko więcej obcuje z kulturą obrazkową niż z pismem, dlatego wielu polonistów skarży się na ubogie słownictwo najmłodszych Polaków. A przecież kompetencje językowe można rozwijać już od najmłodszych lat poprzez proste zabawy. Wystarczą tylko chęci. Podpowiadamy, co wpływa na rozwój języka dzieci i młodzieży.

Źródło grafiki: Pixabay.com

1 Mów głośno, wolno i wyraźnie

Szybkie i niechlujne mówienie przez dorosłych skutkuje nieprawidłowym przyswojeniem mowy u dziecka. Najmłodsi uczą się przecież przez naśladowanie. Jeżeli rodzice nie dostarczą prawidłowego wzorca wymowy, dziecko nie przyswoi umiejętności odpowiedniej realizacji głosek. Ponadto warto zwrócić uwagę na to, by półroczne maluchy uczyły się gryźć – w taki właśnie sposób rozwijają się narządy artykulacyjne. Pisaliśmy na ten temat w artykule, który cieszył się dużym zainteresowaniem: Rotacyzm, sygmatyzm, kappacyzm, gammacyzm, mowa bezdźwięczna? Najczęstsze wady wymowy.

2 Używaj zróżnicowanego słownictwa

Ważne, by wypowiedzi dorosłych były staranne, precyzyjne, ale również bogate w treści. Starajmy się używać mniej oczywistego słownictwa. Kontrolujmy nasze przyzwyczajenia. Zamiast powtarzać w kółko „masakra”, mówmy na przykład „to jest przesada”, „to niepojęte”, „przerażające”. O nieprzeklinaniu w towarzystwie dzieci nie musimy chyba wspominać…

3 Czytaj, nie tylko na dobranoc

Jest to najprostszy sposób rozwijania nie tylko wyobraźni, ale również zasobu słownictwa, łączliwości składniowej i fleksji. W wielu baśniach pojawiają się rzadko używane dziś słowa, na przykład skwapliwie, wrzeciono czy nikczemny. Dziecko, słuchając opowieści, nieświadomie osadza nowo zasłyszane słowa w odpowiednim kontekście lub dopytuje, co one znaczą. Jest to najbardziej naturalna nauka ojczystego języka na nieco wyższym poziomie.

4 Zabawy z literą i sylabą

Z najmłodszymi dziećmi warto przeprowadzać zabawy z literami i sylabami. Można na przykład wymieniać jak najwięcej wyrazów zaczynających się na daną literę albo też sylabę. Ze starszymi dziećmi dobrze jest tworzyć węża literowego – każdy nowy wyraz ma zaczynać się na ostatnią poprzedniego, na przykład kot – tor – rura – Ania. Dobrym ćwiczeniem fonetycznym jest zapisanie krótkiego wyrazu, na przykład but, i zapisywanie kolejnego, który różni się tylko jedną literą: but – bat – mat – mak – tak.

5 Prestidigitator, czyli wyczaruj słowa z innego

Kolejny sposób kształtowania umiejętności językowych to układanie wyrazów z liter innego, dłuższego. Na przykład z liter występujących w słowie prestidigitator można ułożyć wyrazy takie jak tort czy sad. Emocji dostarczy przy tym rywalizacja – rodzeństwo lub koledzy mogą konkurować, kto z nich odnajdzie więcej słów. A samo słowo podstawowe, tak jak w tym wypadku prestidigitator, może być nowością, dlatego warto wyjaśnić jego znaczenie.

6 Państwa-miasta

Ta uwielbiana od pokoleń gra nie tylko uczy geografii, ale również poszerza słownictwo. Trudno jest wymyślić nazwę państwa czy rośliny rozpoczynającą się od niektórych liter, ale warto wtedy skorzystać z atlasu czy Internetu, aby poznać nowe zjawisko. Z każdą nową grą jej uczestnik będzie radził sobie coraz lepiej. Warto dać dzieciom fory. ☺

7 Krzyżówki

Choć często kojarzą się nam z rozrywką naszych babć i dziadków, są nieocenione w poszerzaniu słownika. Chodzi tu przede wszystkim o odgadywanie słówek po ich definicji. Ten sposób stosowany jest również w nauce języków obcych. Nierzadko nie znamy odpowiedzi na jakieś pytania, ale liczba liter jest sugestią, co należy wpisać w puste kratki. To świetna łamigłówka umysłowa. Wiele zestawów krzyżówek załącza słowniczki z trudniejszymi hasłami.

8 Wykreślanki

W gąszczu liter znajdź słowo – poziomo, pionowo, na ukos i wspak. Łamigłówki tego typu mogą zawierać sugestie w postaci obrazków, definicji czy po prostu listy słówek do wykreślenia. Warto sięgnąć po wykreślanki tematyczne, utrwalające znajomość nazw zawodów, nazw roślin czy zwierząt. Ponadto rozrywka ta niesie inne korzyści – uczy spostrzegawczości, koncentracji uwagi i ortografii.

9 Dopisz słówko

Z powodzeniem można bawić się w dopisywanie synonimów i antonimów do jakiegoś słowa. Można podać dziecku lub nastolatkowi przykład, który należałoby wzbogacić o słowa o podobnym lub takim samym znaczeniu, np. inteligentny – bystry, mądry, rozumny, błyskotliwy. Można też tworzyć pary wyrazów o przeciwstawnym znaczeniu, np. ubogi – zamożny, szpetny – urodziwy. Urozmaiceniem jest też łączenie wyrazów w określone zwroty za pomocą mapy myśli – co można zrobić z książką: przeczytać, wypożyczyć, kupić, napisać itp.

10 Zagadki z homonimami

Przykładowe brzmią następująco: Pewien ptak domowy i pewien grzyb w lesie jednakowo zwie się (kurka); Malowana bywa na ulicach miasta, a w Afryce biega żywa, ale też pasiasta (zebra); Mogą być owsiane, mydlane i mają je kwiatki (płatki). Ciekawe przykłady homonimów znajdziecie tutaj: Polka, węgierka i finka, czyli homonimy, homografy i homofony.

11 Domino frazeologiczne

Z frazeologią dzieci i młodzież mają niemały kłopot. Utarte powiedzonka i zwroty mają charakter przenośny, dlatego warto zaznajamiać już najmłodszych z ich postacią i znaczeniem. W tym celu można stworzyć domino frazeologiczne, które będzie polegało na łączeniu związku z jego definicją, np. rzucić okiem – spojrzeć, smalić cholewki – zalecać się. Po inspiracje zapraszamy tutaj: Frazeologizmy i przysłowia o zwierzętach – czego dotyczą i kiedy powinniśmy ich używać?.

12 Zgadnij, co to jest

Istnieją gry językowe, takie jak Taboo czy Alias, które polegają na odgadnięciu słowa poprzez jego definicję czy słowa kluczowe. Z Taboo jest trudniej, ponieważ gra ta narzuca pewne ograniczenia – nie wolno użyć słów oczywistych. Warto zapoznać się z opisem gry przed jej zakupem lub wypożyczeniem – w ten sposób sprawdzimy, czy jest to rzeczywiście to, czego szukamy.

13 Praca ze słownikiem

Dobrze jest czasem zachęcić młodego człowieka, by poszukał w słowniku języka polskiego czy w słowniku wyrazów obcych, co oznacza dane słowo. Niekoniecznie ma to być długa lista tajemniczych wyrazów. Warto też pokazać przykład użycia nowego słowa w odpowiednim kontekście. Przypomnijmy, że istnieje także słownik języka polskiego w wersji elektronicznej: Słownik języka polskiego PWN.

14 Wspólne opowieści

Ciekawym i rozwijającym ćwiczeniem jest tworzenie wspólnej historyjki. Podajemy pierwsze zdanie, dziecko ma stworzyć kolejne. Każdy uczestnik naprzemiennie dopowiada ciąg dalszy. Rodzi się z tego zaskakująca, nieprzewidywalna opowieść.

15 Wisielec i koło fortuny

Wszelkie gry polegające na odgadywaniu literek i haseł są jak najbardziej wskazane. Warto zaproponować dzieciom i młodzieży zgadywanie wyrazów i powiedzeń mniej oczywistych, które realnie mogą poszerzyć słownictwo. W kole fortuny wykorzystać można chociażby mniej znane przysłowia.

Oczywiście są to tylko wybrane sposoby rozwijania umiejętności językowych u dzieci i młodzieży. Wiele innych, ciekawych gier i zabaw językowych poznacie tutaj: Zabawy językowe i gry słowne, czyli polszczyzna na wesoło!. Warto zapamiętać znaną od pokoleń mądrość, że czym skorupka za młodu nasiąknie, tym na starość trąci. Nie inaczej jest z przyswajaniem ojczystej mowy.

Które z powyższych zabaw pamiętacie z dzieciństwa i czasów szkolnych? Czy czegoś zabrakło na naszej liście? Jak zwykle czekamy na Wasze komentarze!

?