Serce nie sługa – znaczenie i przykłady użycia

Niewątpliwie każdy wie, że rola rozumu w sprawach uczuć jest dość ograniczona. Żeby nie powiedzieć, że wręcz znikoma albo… żadna. Tym samym serce jako siedlisko uczuć staje się bastionem niezależności, do którego nijak nie pasuje podległa wobec rozumu rola. Jednym słowem – serce nie sługa. Ale co to dokładnie znaczy? W jakim kontekście możemy użyć tych słów i jakie treści ze sobą niosą?

Serce – worek skojarzeń

Można brać sobie coś do serca albo złamać komuś serce. Niekiedy droga do serca wiedzie przez żołądek, a innym razem serce podchodzi nam do gardła. Z serca spada czasem kamień, ale można również lać miód na czyjeś serce. Są ludzie bez serca i o wielkim sercu. Kobieta bywa damą serca, a mężczyzna pogromcą niewieścich serc.

Jak zatem widać, serce to nośnik wielu znaczeń i niezwykle pojemny symbol, dość powszechnie zresztą wykorzystywany. W mnogości jego zastosowań istnieje jednak wspólny mianownik – serce pojmowane jest zwykle jako siedlisko uczuć i emocji, często niezależnych od nas i narzucających nam swoją wolę.

Ale serce to również ważny narząd, który niekiedy niestety zawodzi, co z kolei wymaga pilnej wizyty u kardiologa. Warto więc przy okazji wspomnieć, że nazwa tej dziedziny medycyny nie wzięła się znikąd, o czym pisaliśmy już tutaj:

Słownictwo retro, czyli… a gdyby tak wskrzesić archaizmy?.

Co znaczy powiedzenie „serce nie sługa”?

1. Kiedy mówimy „serce nie sługa”, to mamy na myśli, że miłość jest niezależna od rozumu i woli. Nie da się więc do miłości nikogo zmusić ani na siłę wywołać takiego uczucia.

Przykłady z życia:

Jeśli usiłujesz pokochać kogoś siłą woli, to zapewne jeszcze nie wiesz, że serce nie sługa.

Powiedział mi, że serce nie sługa, i odszedł.

Jeśli jej nie kochasz, nie ukrywaj tego, w końcu serce nie sługa.

Wiedział już Mickiewicz

O ile w innych dziedzinach życia rola rozumu wydaje się decydująca i nieoceniona, o tyle w kwestii uczuć i namiętności jego funkcja traci na znaczeniu. Przekonany był o tym już sam Adam Mickiewicz, co zresztą nie dziwi, bo romantycy to przecież prawdziwi specjaliści od miłości.

W III księdze Pana Tadeusza o wymownym tytule Umizgi Telimena, niezbyt przychylnie nastawiona do pomysłu małżeństwa Tadeusza z Zosią, zwraca się do Sędziego w słowach:

Poznajmy ze sobą państwa młodych; będziem zważać,
Nie można szczęścia drugich tak na traf narażać;
Ostrzegam tylko wcześnie, niech Brat Tadeusza
Nie namawia, kochać się w Zosi nie przymusza,
Bo serce nie jest sługa, nie zna, co to pany,
I nie da się przemocą okuwać w kajdany.

Powiedzenie „serce nie sługa” jest zresztą obecne również w kulturze współczesnej. Wystarczy rzucić okiem na filmy i książki, traktujące rzecz jasna o miłości, o takim tytule. Poza tym fraza ta wciąż pojawia się także w codziennej komunikacji, nie tylko w kontekście wymuszania uczucia, lecz również jako podkreślenie tego, że namiętność rodzi się niekiedy na przekór zdrowemu rozsądkowi.
W końcu w sprawach serca niewiele się zmieniło od XIX wieku.

Przykłady użycia powiedzenia serce nie sługa w literaturze

Serce nie sługa, pamięć też. Nie dostanę amnezji na zawołanie.

Mariusz Ziomecki, Lato nieśmiertelnych

Nie dla tej przyczyny ja przyszłam, żeby łgać i swojego postąpienia wypierać się, ale dla tej, żeby powiedzieć, że ja do pana Jana nijakiego już żalu ani gniewu i nijakiej pretensji nie mam. Serce nie sługa, nie zna, co to pany.

Eliza Orzeszkowa, Nad Niemnem

Przykłady użycia powiedzenia serce nie sługa w prasie

Rozsądek nakazywał trzymać emocje na wodzy, ale serce nie sługa. Od przyjaźni do miłości, od codziennych e-maili, telefonów, po wspólne weekendy.

Główne zasady dynamiki związku, „Cosmopolitan” 2000

Cóż, wolno mu – serce nie sługa. Tych, których kocha – chwali niepomiernie, a tych, których nie kocha – karci ponad miarę.

Ewa Śledziewska, Podwójna miara?, „Gazeta Wyborcza” 1996

Przykłady użycia powiedzenia serce nie sługa w internecie

Co ja mam poradzić, ze go kocham? Mówi się, ze serce nie sługa, ale ja naprawdę nie spotkałam jeszcze kogoś takiego.

2 miechy. Dużo?, forumowisko.pl 2007

Romans z księdzem? Trochę dziwne, no ale cóż, serce nie sługa ... Sama kiedyś (pól roku temu) byłam (chyba) zakochana w pewnym boskim księżkulku...

Romans z księdzem, forumowisko.pl 2006

?