Epoki literackie w pigułce
Epoki literackie to dla niektórych uczniów szczególnie trudne zagadnienie. I choć sam egzamin maturalny z języka polskiego nie polega na referowaniu wiadomości z tychże epok, to jednak wiedza ta jest niezbędna podczas czytania i omawiania klasyki literatury, czyli lektur obowiązkowych. Poznanie światopoglądu epoki i kontekstu, w którym powstał utwór, pozwoli nam odpowiednio zrozumieć dzieła z kanonu, których znajomość jest obowiązkowa dla każdego maturzysty. Przed Wami epoki literackie w pigułce.
Wszystkie epoki literackie zostały dokładnie omówione w osobnych artykułach, do których zapraszamy:
Epoki literackie, czyli sinusoida Juliana Krzyżanowskiego
Badacz literatury Julian Krzyżanowski zauważył, że nurty literackie w następujących po sobie epokach bezustannie przeplatają się ze sobą. Raz dominuje klasycyzm, a następnym razem – szeroko pojęty romantyzm. Antyk, renesans, oświecenie, pozytywizm i dwudziestolecie międzywojenne cechowały się, najogólniej mówiąc, ładem, harmonią, racjonalizmem, naukowością, antropocentryzmem (człowiek był uznawany za największą wartość), humanizmem, kultem rozumu, postępu i techniki. Z kolei średniowiecze, barok, romantyzm, Młoda Polska to epoki literackie, w których na plan pierwszy wysunęły się emocje, uczucia, duchowość, niepokój, chaos, irracjonalizm i fascynacja śmiercią, a najwyższą wartość stanowił Bóg (teocentryzm). Oczywiście jest to uproszczenie, jednak warto o nim pamiętać.
Epoki literackie – antyk i Biblia
Początki kultury śródziemnomorskiej (greckiej i rzymskiej) w historii literatury nazywamy antykiem (od łacińskiego antiquus – ‘dawny’), zaś w historii – starożytnością. Antyk to epoka ładu, harmonii i proporcji, co przejawia się nie tylko w architekturze czy rzeźbie, ale również w literaturze.
Nie można zapomnieć także o mitologii greckiej, której poświęciliśmy cały artykuł:
Mitologia grecka w pigułce.
W tym samym czasie, co mity starożytnych Greków, powstawała Biblia, mimo że pochodzi z innego kręgu kulturowego – ze Wschodu. Jest jednym z podstawowych źródeł kultury europejskiej. Jej nazwa pochodzi od greckiego słowa biblion, czyli ‘zwój papirusu, księga’. Biblię, czyli Pismo Święte, dzielimy na Stary Testament (spisany w XIII–I w. p.n.e. w językach: hebrajskim, aramejskim i greckim, zawiera 46 ksiąg, jest zbiorem pism judaistycznych) i Nowy Testament (napisany między 51 a 96 r. w języku greckim, zawiera 27 ksiąg, stanowi zbiór pism chrześcijańskich).
Więcej na temat tych epok literackich przeczytacie tutaj:
Epoki literackie – antyk i Biblia.
Epoki literackie – średniowiecze i renesans
Kolejna epoka literacka to średniowiecze, czyli wieki średnie, medium aevum, jak je określali pisarze renesansowi. W Europie rozpoczęły się w 476 r., zaś w Polsce – w 966 r. (chrzest Polski). Schyłek średniowiecza przypada na drugą połowę XV w.
W tej epoce literackiej na pierwszy plan wysuwała się wiara w Boga, dominował światopogląd zwany teocentryzmem (Bóg stanowił centrum Wszechświata). Gatunki epickie średniowiecza to przede wszystkim żywoty świętych (hagiografie), kazania, kroniki (kronika Galla Anonima), romanse rycerskie (Dzieje Tristana i Izoldy) czy pieśni o czynach (Pieśń o Rolandzie).
Kolejną epoką literacką był renesans. Jej nazwa pochodzi z języka włoskiego: rinascita lub francuskiego: renaissance, co oznacza ‘odrodzenie’. Za kolebkę renesansu uważa się Włochy. W epoce tej pojawiły się nowe prądy umysłowe i religijne, a za najważniejsze można uznać humanizm i reformację. Powrócił antropocentryzm – człowiek znów stał się najważniejszym obiektem zainteresowania. Warto pamiętać, że wybitnymi humanistami epoki byli Leonardo da Vinci, Michał Anioł, Erazm z Rotterdamu.
Więcej na temat tych epok literackich przeczytacie tutaj:
Epoki literackie – średniowiecze i renesans.
Epoki literackie – barok i oświecenie
Nazwa epoki, jaką jest barok, wywodzi się z architektury i sztuki. W języku portugalskim słowo barocco oznacza perłę o nieregularnym kształcie. Taki też jest styl tej epoki – przesadnie ozdobny i nieharmonijny. Rozkwit baroku datujemy na XVII w., w Polsce epoka ta trwała do połowy XVIII w. W literaturze tego okresu dominuje liryka. Najbardziej znanymi poetami tej epoki są: Mikołaj Sęp-Szarzyński, Daniel Naborowski, Wacław Potocki i Jan Andrzej Morsztyn.
Kolejna epoka literacka to oświecenie, czyli epoka rozumu. Jej nazwa nawiązuje do szczególnej misji, jaką epoka ta miała odegrać w dziejach kultury europejskiej. W tym okresie gwałtownie rozwinęły się filozofia i nauka, dokonały się liczne przemiany społeczne, polityczne i ustrojowe. Początek epoki w Europie to koniec XVII w., w Polsce – lata 40. XVIII w., zaś schyłek w Europie – koniec XVIII w., a w Polsce – rok 1820.
Więcej na temat tych epok literackich przeczytacie tutaj:
Epoki literackie – barok i oświecenie.
Epoki literackie – romantyzm
Epoka ta to prąd umysłowy i literacki, który w Europie rozwijał się od lat 90. XVIII w. do pierwszej połowy XIX w. W Polsce za początek tej epoki literackiej uważamy rok 1822 – wydania I tomu Poezji Adama Mickiewicza (który zawierał Ballady i romanse), zaś za jej zakończenie – rok 1863 (wybuch powstania styczniowego).
Romantyzm przeciwstawiał się oświeceniowemu sposobowi pojmowania świata, romantycy pragnęli poznawać go za pomocą uczuć, intuicji, wyobraźni.
Warto pamiętać, że w epoce tej szczególne miejsce miała liryka, a utworami, których znajomość obowiązuje na maturze, są Dziady oraz Pan Tadeusz.
Więcej na temat tej epoki literackiej przeczytacie tutaj:
Epoki literackie – romantyzm.
Epoki literackie – pozytywizm
Początek tej epoki literackiej to odwrót od romantycznych ideałów i sposobów postrzegania świata. To wiek pary i elektryczności, prasy, handlu, przemysłu, a także powieści. Termin pozytywizm zapożyczony został z pracy filozofa Augusta Comte’a Kurs filozofii pozytywnej. Pozytywny znaczy tu: ‘realny, użyteczny, pewny, ścisły, względny’. W Europie epokę tę datujemy na połowę XIX w. do lat 90. XIX w., zaś w Polsce początek tego okresu w dziejach literatury wyznacza rok 1863 (powstanie styczniowe), a jego koniec – początek lat 90. XIX w.
Najważniejsze prądy literackie tej epoki to realizm i naturalizm. Warto pamiętać, że była to epoka prozy. Rozwijały się wówczas gatunki takie jak nowela (krótki utwór narracyjny, jednowątkowy, którego cechą charakterystyczną jest występowanie punktu kulminacyjnego) oraz powieść (realistyczna i historyczna). Liryka odgrywała zdecydowanie mniejszą rolę.
Więcej na temat tej epoki literackiej przeczytacie tutaj:
Epoki literackie – pozytywizm.
Epoki literackie – Młoda Polska
Jest to epoka, która trwała od ostatniego dziesięciolecia XIX w. do końca I wojny światowej. Nazwa została zaczerpnięta od ukazującego się w 1898 r. w krakowskim „Życiu” cyklu artykułów Artura Górskiego zatytułowanego właśnie Młoda Polska (niemal w całej Europie podobne ruchy artystyczno-ideowe nazywały się analogicznie, np. Młode Niemcy).
Warto pamiętać, że w tej epoce literackiej dominowały nastroje pesymistyczne, pojawił się kryzys końca wieku, poczucie znużenia i zagrożenia, odrzucenie wartości, niechęć do cywilizacji. Ważną rolę odgrywała także działalność artystyczna.
Bardzo istotne dla interpretacji literatury tej epoki są prądy literackie, które wówczas się pojawiły, m.in. dekadentyzm, impresjonizm oraz ekspresjonizm.
Więcej na temat tej epoki literackiej przeczytacie tutaj:
Epoki literackie – Młoda Polska.
Epoki literackie – dwudziestolecie międzywojenne
Jest to epoka historyczno-literacka, która przypadła na okres pomiędzy dwiema wojnami światowymi (1918–1939).
Na literaturę tej epoki literackiej znaczący wpływ miały rozwijające się filozofie, m.in. behawioryzm, freudyzm oraz egzystencjalizm. Ponadto w epoce tej pojawiło się sporo nowych kierunków artystycznych, np. ekspresjonizm, surrealizm oraz futuryzm.
Więcej na temat tej epoki literackiej przeczytacie tutaj:
Epoki literackie – dwudziestolecie międzywojenne.
Oczywiście niniejszy tekst nie wyczerpuje wiedzy o epokach literackich, stanowi jedynie zbiór najważniejszych informacji.
