Klepsydra – co to takiego? Definicja słowa i przykłady użycia
Chyba każdy z nas spotkał się ze słowem klepsydra. Co więcej, nawet z jego dwoma znaczeniami, a przynajmniej z jednym. Co określamy klepsydrą? Ten artykuł przybliża jedno i drugie znaczenie.
Klepsydra – pochodzenie wyrazu, czyli o etymologii
Słowo klepsydra pochodzi z języka greckiego (gr. κλεψύδρα od κλέπτω, κλέπτειν [klepto] ‘kraść, uchodzić ukradkiem, wymykać się’ i ὕδωρ [hydor] ‘woda’).
Klepsydra – co to jest? Definicja, czyli znaczenie słowa
1Pierwotne znaczenie klepsydry związane jest z mierzeniem czasu. Klepsydrą nazywamy dawny przyrząd służący do tej czynności. Składa się z dwóch szklanych naczyń w kształcie stożka połączonych wąskim kanalikiem, przez który z górnego naczynia do dolnego przedostaje się w określonym czasie pewna ilość piasku lub wody. Konstrukcja znana była już 1500 lat p.n.e. Znane są klepsydry odmierzające od kilkudziesięciu sekund do doby. Dokładność wskazań klepsydry jest mała, gdyż prędkość wypływu wody/piasku zależy od wysokości jej słupa ponad otworem. Od tego przedmiotu klepsydrą nazywano także ilość czasu, w którym z górnego naczynia do dolnego przedostawała się cała zawartość piasku lub wody.
2Współcześnie klepsydrą określa się również zawiadomienie informujące o czyjejś śmierci i pogrzebie umieszczane w miejscach publicznych, mające formę kartki papieru. Inną nazwą jest nekrolog.
Zmiana znaczenia
Mamy więc dwa znaczenia klepsydry. Jak zatem doszło do tego, że nekrolog zaczęto określać tą samą nazwą, którą wcześniej stosowano do zegara piaskowego/wodnego? Otóż w drugiej połowie XIX w. na afiszach zawiadamiających o czyjejś śmierci oraz o tym, kiedy i gdzie odbędzie się pogrzeb, umieszczano rysunek klepsydry. Miało to symbolizować śmierć, upływający czas, przemijanie; jest to nawiązanie do motywu vanitas. Z czasem poprzez rozszerzenie znaczenia oraz skojarzenie z tym rysunkiem klepsydra stała się synonimem nekrologu.
Przykłady użycia słowa klepsydra w literaturze
Księżyc zbliżał się do palmy i już dotknął pierwszych jej liści; miałki piasek cicho szeleścił w klepsydrach.
Bolesław Prus, Z legend dawnego Egiptu
Czas przemówień był ograniczony; mierzono go z pomocą klepsydry, czyli zegara wodnego. Strony mogły bądź to przemawiać osobiście, bądź też po kilku słowach nawiązania odstępowały swój głos adwokatowi.
Platon, Obrona Sokratesa
?
