Klepsydra – co to takiego? Definicja słowa i przykłady użycia

Chyba każdy z nas spotkał się ze słowem klepsydra. Co więcej, nawet z jego dwoma znaczeniami, a przynajmniej z jednym. Co określamy klepsydrą? Ten artykuł przybliża jedno i drugie znaczenie.

Klepsydra – pochodzenie wyrazu, czyli o etymologii

Słowo klepsydra pochodzi z języka greckiego (gr. κλεψύδρα od κλέπτω, κλέπτειν [klepto] ‘kraść, uchodzić ukradkiem, wymykać się’ i ὕδωρ [hydor] ‘woda’).

Klepsydra – co to jest? Definicja, czyli znaczenie słowa

1Pierwotne znaczenie klepsydry związane jest z mierzeniem czasu. Klepsydrą nazywamy dawny przyrząd służący do tej czynności. Składa się z dwóch szklanych naczyń w kształcie stożka połączonych wąskim kanalikiem, przez który z górnego naczynia do dolnego przedostaje się w określonym czasie pewna ilość piasku lub wody. Konstrukcja znana była już 1500 lat p.n.e. Znane są klepsydry odmierzające od kilkudziesięciu sekund do doby. Dokładność wskazań klepsydry jest mała, gdyż prędkość wypływu wody/piasku zależy od wysokości jej słupa ponad otworem. Od tego przedmiotu klepsydrą nazywano także ilość czasu, w którym z górnego naczynia do dolnego przedostawała się cała zawartość piasku lub wody.

2Współcześnie klepsydrą określa się również zawiadomienie informujące o czyjejś śmierci i pogrzebie umieszczane w miejscach publicznych, mające formę kartki papieru. Inną nazwą jest nekrolog.

Zmiana znaczenia

Mamy więc dwa znaczenia klepsydry. Jak zatem doszło do tego, że nekrolog zaczęto określać tą samą nazwą, którą wcześniej stosowano do zegara piaskowego/wodnego? Otóż w drugiej połowie XIX w. na afiszach zawiadamiających o czyjejś śmierci oraz o tym, kiedy i gdzie odbędzie się pogrzeb, umieszczano rysunek klepsydry. Miało to symbolizować śmierć, upływający czas, przemijanie; jest to nawiązanie do motywu vanitas. Z czasem poprzez rozszerzenie znaczenia oraz skojarzenie z tym rysunkiem klepsydra stała się synonimem nekrologu.