Nazwy kolorów w języku polskim – od mięty po burgund
Choć daleko nam do stereotypowego myślenia, musimy jednak stwierdzić, że fantazyjne nazywanie kolorów to domena kobiet. Najczęściej jest tak, że płeć piękna dostrzega całą złożoność barw, przyporządkowując im odpowiednie odniesienia do obiektu, z którym się wiążą. Stąd kolor miętowy (przywodzi na myśl miętowe cukierki lub pastę do zębów) czy burgundowy (to ciemna czerwień francuskiego wina). Tym razem pod lupę bierzemy nazwy barw stosowane w języku polskim. Temat jest naprawdę ciekawy!
Skąd te nazwy kolorów?
Na początku postawiliśmy tezę, że najczęściej kobiety nazywają barwy w fantazyjny sposób. Wystarczy zajrzeć do magazynów poświęconych modzie czy przeanalizować nazwy kolorowych kosmetyków. Znajdziemy tam np. russian red czy petrol. Nazwy farb pokojowych również zadziwiają kreatywnością – arktyczna szarość czy jaśminowa aleja pobudzają wyobraźnię przede wszystkim pań, które z dużym zamiłowaniem urządzają wnętrza.
Podstawowe nazwy kolorów nie są precyzyjne
W psychologii przyjęło się przekonanie, że kobiety, mówiąc o barwach, posługują się wyrażeniami precyzyjniejszymi niż mężczyźni: „Kobiety dokonują bez porównania subtelniejszych rozróżnień, nazywając kolory, niż to czynią mężczyźni; słowa w rodzaju beżowy, ecru, seledynowy, lawendowy itp. w słowniku kobiety są całkiem normalne, natomiast nie ma ich wcale w słowniku większości mężczyzn”1. Kolory postrzegane są przez kobiety przede wszystkim sensualnie – nie tylko wzrokowo. Ponadto do wyrażenia konkretnej barwy używa się metafor.
11 kolorów
Teoria B. Berlina i P. Kaya z 1969 r. zakłada istnienie w języku angielskim 11 kategorii kolorów, które można określić jako podstawowe nazwy barw:
Powyższy schemat, choć nieścisły, odnosi się także do języka polskiego, w którym wyróżniamy tyle samo podstawowych nazw barw co w języku angielskim: biały, czarny, czerwony, żółty, zielony, niebieski, brązowy, szary, fioletowy, pomarańczowy i różowy.
Z pojęciem podstawowych nazw barw wiąże się zagadnienie prototypu. Prototyp to odniesienia referencyjne, czyli coś, co o danym obiekcie ludzie mogą pomyśleć. W tym wypadku są to najpowszechniej kojarzone i kulturowo zakorzenione wzorce barw, jakie pojawiają się w świadomości mówiących. Jednocześnie jedynie sześć podstawowych nazw barw daje się zdefiniować poprzez ich prototypowe odniesienia:
- biały: dzień, śnieg
- czarny: noc
- czerwony: świeża krew, ogień
- żółty: słońce, jesień
- zielony: rośliny
- niebieski: niebo
- szary: –
- brązowy: –
- pomarańczowy: –
- fioletowy: –
- różowy: –
Jakie nietypowe nazwy kolorów znaleźliśmy w internecie?
Przeszukując zasoby internetu, w tym fora dyskusyjne dla kobiet, zgromadziliśmy wiele nazw barw. Postanowiliśmy je zebrać i sklasyfikować. Oto nasze zestawienie:
- Nazwy obiektów, z których wytwarzano niegdyś barwniki:
indygo, rubinowy, ochra - Nazwy określające kamienie szlachetne, minerały, metale, związki chemiczne, częste w przyrodzie substancje:
kobaltowy, turkusowy, piaskowy, koralowy, złoty, srebrny, bursztynowy, szafirowy, miedziany, metaliczny, kredowy, rdzawy, perłowy, stalowy, brunatny, platynowy, popielaty, srebrzysty, alabastrowy, antracyt, lazurowy, akwamaryna, platynowy. - Nazwy roślin:
limonkowy, wiśniowy, jagodowy, amarantowy, wrzosowy, brzoskwiniowy, fuksjowy, malinowy, chabrowy, miętowy, liliowy, trawiasty, śliwkowy, groszkowy, pszeniczny, fiołkowy, niezapominajkowy, morelowy, truskawkowy, bananowy, winogronowy, cytrynowy, bzowy, krokusowy, oliwkowy, pomidorowy, zbożowy, poziomkowy, różany, kasztanowy, lawendowy, buraczkowy.
- Nazwy potraw, napojów, przypraw, używek:
grzybowy, kawowy, cafe latte, karmelowy, karmelkowy, kremowy, curry, cappuccino, czekoladowy, musztardowy, miodowy, toffi, orzechowy, pistacjowy, waniliowy, kolor wina, kawa z mlekiem, landrynkowy, mleczny, piwny, migdałowy, herbaciany. - Nazwy artefaktów i atrybutów (w tym również zwierząt):
kamelowy, rudy, kanarkowy, pudrowy, butelkowy, cielisty/nude, neonowy, pastelowy, łososiowy, gołębi, atramentowy, morski, smolisty, ceglasty, słomkowy, błękitny, tabaczkowy, kruczy, blond, ryży, petrol, płowy, krwisty, hebanowy, ognisty, słoneczny, sraczkowaty, płomienisty, shrekowy, butelkowozielony, siny, siwy, śniady, rumiany.
Kobiety, określając barwę, najczęściej odwołują się do wrażeń zmysłowych, jakie nasuwają się w związku z określonym obiektem. Zazwyczaj są to doznania wzrokowe o walorach estetycznych (świat roślin, a zwłaszcza kwiatów) oraz smakowe (nazwy potraw, najczęściej słodkich).
Kolory ciepłe i zimne
Niepodstawowe nazwy barw najzasadniej jest uszeregować pod pojęciami kolory ciepłe i kolory zimne. Próba podporządkowania określonej barwy niepodstawowej barwie podstawowej może zakończyć się niepowodzeniem – gdy jednej osobie barwa malinowa może wydawać się najbardziej zbliżona do czerwieni, druga twierdzić będzie, że jest to odcień barwy różowej. Poniższy podział jest więc orientacyjny, a granice między poszczególnymi nazwami – płynne.
Kolory ciepłe – żółcienie, czerwienie, brązy
- Czerwienie – najczęściej określane są jako barwy żywe, dodające energii, podnoszące ciśnienie krwi. Czerwień zwykło określać się jako kolor wielkich namiętności, władzy, miłości i erotyzmu.
Rubinowy, koralowy, miedziany, wiśniowy, truskawkowy, pomidorowy, kolor wina, krwisty, bordowy, buraczkowy. - Różowy – to mniej intensywna czerwień. Obecnie róż najczęściej kojarzony jest z małymi dziewczynkami, z lalkami Barbie oraz z infantylnymi kobietami, chcącymi zwrócić na siebie uwagę. Barwa ta konotowana jest także z niedojrzałością, kiczem, słodkością.
Amarantowy, fuksjowy, poziomkowy, malinowy, landrynkowy, pudrowy, pudroworóżowy, różany, lila. Szeroki jest zakres łączliwości rzeczownika róż z przymiotnikami określającymi. Według internautek róż może być:
soczysty, słodki, cukierkowy, pastelowy, wściekły, zimny, mleczny, matowy, brudny, ciemny, jasny, blady, neonowy, cielisty.
- Złoty i żółty – są to barwy słoneczne, kojarzone ze światłem, ciepłem, chęcią do życia. Barwy te są typowe dla jesiennej przyrody. Dodatkowo w europejskiej kulturze złoty to kolor bogactwa.
Piaskowy, bursztynowy, pszeniczny, zbożowy, musztardowy, piwny, miodowy, bananowy, słomkowy, kanarkowy, curry, kremowy, waniliowy, cytrynowy, blond, płowy, słoneczny. - Pomarańczowy – kolor żywy, wyrazisty i energetyczny. Barwa pomarańczowa jest barwą mieszaną, lecz jej nazwa odnosi się do egzotycznego owocu.
Koralowy, brzoskwiniowy, morelowy, łososiowy, ceglasty, ognisty, płomienisty, rudy, ryży. - Warianty brązowego – zazwyczaj jest to bardzo ciemny pomarańczowy. Kolor czekolady, sierści wielu zwierząt, drewnianych mebli. Jest to barwa dość poważna, dodaje klasy.
Rdzawy, grzybowy, kawowy, cafe latte, kawa z mlekiem, karmelowy, karmelkowy, brunatny, migdałowy, hebanowy, herbaciany, kasztanowy, tabaczkowy, czekoladowy, cappuccino, toffi, orzechowy, kamelowy, sraczkowaty, ochra. Odcienie bardzo jasne: cielisty/nude, beżowy, ecru.
Kolory zimne – zielenie, błękity, barwy fioletowe
- Barwy niebieskie – barwa niebieska odnosi się do koloru nieba, morza. Ma właściwości uspokajające, obniża ciśnienie krwi. W naszej kulturze kojarzona z bezkresem, wzniosłością, a w religii – z Królestwem Bożym.
Indygo, kobaltowy, turkusowy, szafirowy, jagodowy, chabrowy, fiołkowy, niezapominajkowy, atramentowy, morski, błękitny, petrol, gołębi, lazurowy, akwamaryna, siny. - Zielenie – barwy natury, roślinności – sprawiają wrażenie świeżości i chłodu, uspokajają, mają kojący wpływ na wzrok.
Limonkowy, miętowy, trawiasty, groszkowy, winogronowy, oliwkowy, pistacjowy, butelkowy, butelkowozielony, shrekowy, seledynowy. - Barwy fioletowe – barwy chłodne i uspokajające, delikatne i romantyczne.
Wrzosowy, lawendowy, bzowy, krokusowy, śliwkowy, fiołkowy, liliowy. Odcienie: sorbetowy fiolet, oberżynowy fiolet.
Biele, szarości, neony i pastele
Na wielu forach dyskusyjnych pojawiły się również odcienie bieli: śnieżna biel, mleczny, perłowy, kredowy, platynowy oraz czerni: kruczy, smolisty. Barwami pośrednimi są: szary, srebrzysty, stalowy, bury, siwy, metaliczny, popielaty, melanżowy, antracyt. Na dwóch przeciwstawnych biegunach znajdują się kolory neonowe i pastelowe. Barwy pastelowe są spokojne, blade, subtelne i nienasycone, np. miętowy, cielisty, pudrowy, pudroworóżowy, a neonowe – nasycone, wyraziste i krzykliwe.
Kolory mogą być też: jasne, ciemne, blade, tęczowe, kolorowe, jaskrawe, błyszczące i – w przypadku lakieru do paznokci, choć brzmi to paradoksalnie – bezbarwne.
Podsumowanie
To, jak nazywane są barwy, zależne jest od wielu czynników. Po pierwsze, decydują o tym cechy indywidualne – jakość wzroku, jednostkowość skojarzeń, podatność na oddziaływanie barw. Po drugie, cechy biologiczne – płeć i wiek. Wraz z wiekiem następuje przyrost słownictwa. Kobiety, z natury bardziej wrażliwe na kolory świata, dostrzegają duże różnice pomiędzy poszczególnymi odcieniami barw. Mężczyźni nie odczuwają potrzeby, by rezygnować z podstawowych nazw barw na rzecz niepodstawowych. Po trzecie, wpływ na nasz słownik ma też język reklamy – określenia metaforyczne odwołujące się do egzotycznych zakątków ziemi bardziej przemawiają do odbiorcy niż nazwy zwyczajowe.
Marketingowe nazwy barw są atrakcyjne, odwołują się do wielu zmysłów naraz, często są też snobistyczne (przykład z forum: nude zdetronizował polski odpowiednik tego anglicyzmu). Tendencja do powielania nietypowych nazw barw czerpanych z reklam z pewnością utrzyma się w przyszłości.
A Wy co sądzicie na ten temat?
1 Cyt. za: R. Lakoff, Język a sytuacja kobiety, tłum. U. Niklas w: Język w świetle nauki, Warszawa 1980, s. 246.
