Raport 100 najczęściej popełnianych błędów w internecie w 2022 r. Raport o kondycji polskiej ortografii w internecie
Przedmowa
Już po raz piąty marka Nadwyraz.com promująca język polski i rodzimą literaturę przy współudziale serwisu Polszczyzna.pl zbadała najczęściej pojawiające się błędy popełniane przez polskojęzycznych internautów. Tym samym Raport 100 najczęściej popełnianych błędów w internecie stał się coroczną tradycją. Systematyczne poddawanie analizie negatywnego zjawiska, jakim jest niepoprawne posługiwanie się językiem polskim w przestrzeni internetowej, pozwala na wykrycie źródeł błędów i częstotliwości ich występowania, a także umożliwia wysnucie wniosków, czy problem się nasila. A to pierwszy krok, by podjąć skuteczne działania mające na celu zapobieganie rozprzestrzenianiu się negatywnych nawyków językowych.
Przyzwyczailiśmy się, że niechlujny język to signum temporis, szczególnie dla młodego pokolenia, które ceni sobie przede wszystkim szybkość komunikacji i jej zrozumiałość. Sprawą drugorzędną jest jakość używanego języka, choć i ta bywa zaskakująca (o czym będzie można przekonać się podczas lektury analizy młodzieżowych słów roku 2022). Używanie starannej, literackiej polszczyzny staje się dziś umiejętnością coraz rzadszą, którą społeczeństwo zostawia pasjonatom i wykonawcom zawodów związanych ze słowem (wykładowcy, pisarze, nauczyciele języka polskiego). Nie każdy z nas będzie potrafił władać językiem niczym wieszcz narodowy, ale każdy może doskonalić swoją wiedzę o tym, jak pisać i mówić poprawnie. Niniejszy raport ma również wymiar edukacyjny – być może po jego przeczytaniu wielu Polaków dowie się, jakich błędów nie popełniać? To również jeden z powodów, dla którego kontynuujemy coroczne badania i analizy.
Poprzednie raporty nie napawały optymizmem – od roku 2018 niepoprawnych form gwałtownie przybywało. Największą liczbę błędów zanotowano w zestawieniu za rok 2020, bo ponad 5 mln – czas pandemii sprawił, że nasze życie towarzyskie skupiło się na komunikacji zdalnej, internetowej. W roku 2021 nastąpiły pozytywne zmiany – błędnych wyrazów, zwrotów i wyrażeń było mniej, co oznacza, że jakość polszczyzny internautów uległa poprawie. (Liczba błędów spadła o ponad 87 tys. Wydawać by się mogło, że to niewiele, gdyż dane z 2021 roku wciąż wykazywały ponad 5 mln błędów, jednak był to znak, że jakość internetowej polszczyzny zmierza ku dobremu). Raport z 2022 roku może więc okazać się sporym zaskoczeniem.
Przyjrzyjmy się zatem błędom językowym, jakie popełnili polscy internauci w roku 2022.
Metodologia
- Raport został przygotowany na podstawie analizy danych za 2022 rok, tj. od 1 stycznia do 31 grudnia 2022 roku. Dane pozyskano przy użyciu profesjonalnego narzędzia do monitoringu internetu SentiOne oraz monitoringu własnego.
- Monitoring bazował na puli słów kluczowych, tj. wytypowanych błędach językowych w wielu konfiguracjach (odmienionych przez przypadki, z polskimi znakami oraz bez nich). Słowa kluczowe zostały przygotowane przez serwis Polszczyzna.pl oraz stronę na portalu Facebook o nazwie Poprawna Polszczyzna w niezależnej wielomiesięcznej analizie (monitoring własny oraz ankietowanie czytelników serwisu). Pozwoliło to na wytypowanie kilkuset błędów językowych, które zostały poddane szczególnemu monitoringowi internetowemu.
- Analiza dotyczyła 158 błędów językowych w różnych konfiguracjach i obejmowała 12 miesięcy (1.01.2022–31.12.2022). Łączna liczba otrzymanych i przeanalizowanych danych wyniosła 3 765 252.
- Materiał do analizy zaczerpnięto z następujących źródeł: Facebook, YouTube, TikTok, Wykop, Instagram, Twitter, fora dyskusyjne, blogi, portale internetowe oraz recenzje.
- Raport ma charakter poglądowy (nie naukowy), dane mogą być ograniczone lub niepełne i są uzależnione od funkcjonowania narzędzia do monitoringu i ograniczeń wynikających z dostępności treści poddawanych analizie w danym źródle (serwisie internetowym).
Badanie na przestrzeni lat 2018–2022
W tym miejscu warto przedstawić, jak w poszczególnych latach zmieniała się łączna liczba przeanalizowanych błędów. W pierwszym badaniu za rok 2018 wynosiła ona niespełna 4 mln, zaś w 2019 roku urosła do prawie 4,4 mln. W roku 2020 padł niechlubny rekord – zanotowano aż 5,2 mln jednostek. W roku 2021 zauważono niewielką tendencję spadkową – liczba błędów wyniosła 5,1 mln. Rok 2022 przyniósł spore zmiany na lepsze. Internauci popełnili niespełna 3,8 mln błędów! Liczba ta jest najniższa w historii tego raportu.
Źródła błędów
Największe źródło błędów niezmiennie stanowi Facebook (52,2% zgromadzonego materiału). Na drugim miejscu plasuje się Twitter (20,3%), a na trzecim znajdują się portale internetowe (15,5%). Jeśli chodzi o pierwszą trójkę, powtórzyła się więc sytuacja z lat 2019 i 2021.
Na kolejnych miejscach wymienić można: fora dyskusyjne (4%), Wykop (2,4%), YouTube (1,9%), recenzje (1,5%), blogi (0,9%), TikTok (0,7%) oraz Instagram (0,6%). Jak widać, źródła te mają charakter marginalny, choć jeszcze w 2021 roku z serwisu YouTube pochodziło aż 14% zgromadzonych błędów.
Zauważyć można jednak inną niepokojącą tendencję. Liczba błędów popełnianych na Facebooku gwałtownie rośnie (rok wcześniej była o ponad 10 punktów procentowych niższa!). Tendencja wzrostowa dotyczy też Twittera (ponad 3 punkty procentowe błędów więcej w porównaniu z rokiem ubiegłym). Z kolei na portalach internetowych sytuacja się nieznacznie poprawiła (nieco ponad 2 punkty procentowe mniej błędów).
15 najczęstszych błędów w internecie w 2022 r.
Wszystkich wynotowanych błędów popełnianych w polskim internecie jest 158, ale jak co roku przyglądamy się bliżej 15 najczęściej występującym. Aż 12 z nich to błędy ortograficzne. Oto czołówka błędów w 2022 roku:
- napewno, dzień dzisiejszy, na prawdę, wogóle/wogule, narazie, na codzień/nacodzień, po za tym/pozatym, niewiem, conajmniej, wziąść, na przeciwko/na przeciw, złodzieji, z przed/zprzed, dlatego bo, jusz.
Pięć pierwszych pozycji powtarza się dokładnie w takiej samej kolejności jak w roku 2021. Powielają się też inne błędy: na codzień/nacodzień, po za tym/pozatym, niewiem, conajmniej, wziąść, na przeciwko/na przeciw, z przed/zprzed, jusz.
Z pierwszej piętnastki wypadły pozycje takie jak: muj, ktury. Zastąpiły je: złodzieji oraz dlatego bo.
Od początku badania, czyli od 2018 roku, najczęściej powtarzanym błędem w polskim internecie jest napewno (niemal 15% wszystkich zebranych błędów).
Polska ortografia to nie tylko ż/rz, ó/u, ch/h, i/ii/ji, ą, ę, duża i mała litera. To również pisownia łączna i rozłączna, a ta sprawia Polakom najwięcej problemów, co widać w powyższym zestawieniu. Powodem mogą być niekonsekwencje w regułach ortograficznych – niektóre wyrażenia przyimkowe zrosły się, inne zaś nie (przykładem jest chociażby najbardziej kłopotliwy duet na pewno i naprawdę).
Po analizie najczęściej pojawiających się błędów, pogrupowaliśmy zgromadzony materiał badawczy na kategorie. Przyjrzymy się 10 najczęściej pojawiającym się błędom ortograficznym, fleksyjnym, leksykalnym oraz składniowym.
Błędy ortograficzne
- Naruszanie norm językowych w pisowni staje się u internautów… normą. A oto małe déjà vu, czyli najczęściej pojawiające się błędy ortograficzne w internecie w roku 2022. (Dlaczego déjà vu? Większość z nich powtarza się rok do roku): napewno, na prawdę, wogóle/wogule, narazie, na codzień/nacodzień, po za tym/pozatym, niewiem, conajmniej, na przeciwko/na przeciw, złodzieji. Poprawne formy to: na pewno, naprawdę, w ogóle, na razie, na co dzień, poza tym, nie wiem, co najmniej, naprzeciwko/naprzeciw, złodziei.
- Po analizie danych za rok 2021 zauważyć można, że pierwsza czwórka powtórzyła się dokładnie w takiej samej kolejności, zaś pięć innych błędów w nieco innej. W zestawieniu za rok 2022 nie pojawiła się już niepoprawna forma muj, a zamiast niej zanotowano błąd złodzieji.
- Powtórzyć musimy wniosek z poprzedniego raportu – przyczyną aż 9 na 10 błędów jest nieznajomość zasad pisowni łącznej i rozłącznej. Tylko jeden błąd wynika z niewiedzy na temat reguł ortograficznych dotyczących pisowni zakończeń z -i, -ii lub -ji. Wyrażenie w ogóle sprawiało dwa problemy: zapisywane było łącznie, raz przez ó, a innym razem przez u.
- Dominacja kultury obrazkowej, niekorzystanie ze słowników ortograficznych, ignorancja czy zwykłe niechlujstwo – oto przyczyny takiego stanu rzeczy. Wiele osób z młodego pokolenia nie przykłada wagi do nauki ortografii, gdyż współczesne osiągnięcia techniki pozwalają na automatyczny zapis mowy ludzkiej oraz autokorektę tworzonego naprędce tekstu. Oczywiście w XXI wieku powszechnie wiadomo, że niektóre osoby mogą mieć specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu (dysleksja, dysortografia, dysgrafia), jednak zdecydowana większość Polaków popełniających rażące błędy nie podejmuje wysiłku przyswojenia reguł poprawnej pisowni. Paradoksem jest, że na przedmiot język polski w szkole podstawowej przeznacza się najwięcej godzin (pięć tygodniowo), wciąż jednak nacisk kładziony jest na omawianie tekstów literackich, co niekoniecznie budzi refleksję nad zasadami ortografii.
- Polska pisownia bez wątpienia należy do trudnych. Jest sporo rozbieżności między mową a pismem. To może zniechęcać do nauki. Ale czy w języku angielskim nie jest podobnie? Wiele wyrazów zapisuje się zupełnie inaczej, niż się je wymawia, a jednak angielszczyzna to najbardziej uniwersalny język obcy.
Błędy fleksyjne
- Wyrazy w języku polskim w większości są odmienne (rzeczowniki, czasowniki, przymiotniki, liczebniki i większość zaimków), dlatego zmieniają swoją formę. Nie zawsze jest to proste i intuicyjne. Odmiana wielu wyrazów nastręcza użytkownikom języka trudności, nierzadko doprowadzając do błędów fleksyjnych, czyli błędów w odmianie wyrazów lub sprowadzaniu ich do postaci formy podstawowej. Aby nie komplikować zbytnio zagadnień filologicznych, pod kategorię „Błędy fleksyjne” podciągniemy również błędy fonetyczne, czyli wynikające z nieprawidłowej wymowy wyrazu.
- Oto lista 10 błędów fleksyjnych, które najczęściej popełniane były przez internautów w roku 2022: wziąść, ludzią, doktór/doktur, dziecią, kupywać, derektor, ja rozumie, lubiałem/lubiałam, pierszy/piersza, poszłem. Poprawne formy to: wziąć, ludziom, doktor, dzieciom, kupować, dyrektor, ja rozumiem, lubiłem/lubiłam, pierwszy/pierwsza, poszedłem.
- Pierwsze trzy pozycje to kropka w kropkę przykłady z poprzedniego raportu. Pozostałe siedem to wciąż te same błędy, ale występujące z inną częstotliwością.
- Przypomnijmy, że król błędów fleksyjnych to niezmiennie wziąść (ponad 40% błędów w niniejszym zestawieniu!). Poprawna jest wyłącznie forma wziąć, analogiczna do brać.
- Powszechne błędy ludzią i dziecią można by zaklasyfikować do ortograficznych, a nawet fonetycznych. W celowniku liczby mnogiej rzeczowniki te powinny przybierać końcówkę -om. Końcówka -ą pojawia się najczęściej w narzędniku rzeczowników i przymiotników występujących w rodzaju żeńskim i liczbie pojedynczej, np. miłą panią, sympatyczną Zosią. Zastosowanie niewłaściwej końcówki może wynikać z błędnej wymowy samogłoski nosowej -ą realizowanej jako -om.
- Efektem opuszczenia w wyrazie pierwszy/pierwsza spółgłoski w wymawianej naturalnie jako bezdźwięczne f jest błąd pierszy/piersza. Choć w szybkiej, potocznej wymowie opuszczenia w grupach spółgłosek są dopuszczalne, jednak w piśmie powinno pojawić się w – pierwszy/pierwsza.
- Wysokie miejsce wśród błędów fleksyjnych zajmuje doktór/doktur. Pierwszą z tych form uznać można za regionalizm, zaś druga jest ewidentnym błędem. Podobną nieuzasadnioną innowacją jest derektor.
- Z kolei czasownik rozumieć odmienia się jak wiedzieć i umieć – w pierwszej osobie liczby pojedynczej czasu teraźniejszego pojawia się końcówka -em: rozumiem, wiem i umiem.
- Błędy typu: kupywać, lubiałem/lubiałam, poszłem wciąż są silnie rozpowszechnione. Kupować odmienia się jak gotować, prasować; lubiłem/lubiłam, bo lubić jak kupić; poszedłem, bo on poszedł.
- Jakie nasuwają się wnioski? Wśród polskich internautów zdecydowanie nie cieszą się popularnością słowniki poprawnej polszczyzny czy poradnie językowe. A szkoda, bo przecież wiele z nich dostępnych jest online. Wystarczy wpisać szukane hasło w wyszukiwarce Google, a pojawi się wiele linków z wyjaśnieniami ekspertów.
Błędy leksykalne
Błędy leksykalne to inaczej błędy słownikowe. Dotyczą użycia wyrazów w niewłaściwym znaczeniu, mylenia słów o podobnym brzmieniu, posługiwania się pleonazmami (znanymi powszechnie jako tzw. masło maślane) czy naruszenia łączliwości wyrazów. Do błędów leksykalnych zaliczyć możemy także błędy frazeologiczne (nieuzasadnione innowacje w związkach frazeologicznych) i słowotwórcze (tworzenie słów niezgodnie z zasadami słowotwórstwa).
- Oto najczęściej pojawiające się błędy leksykalne w polskim internecie w roku 2022: dzień dzisiejszy, trwać nadal, okres czasu, kartka papieru, w każdym bądź razie, spadać w dół, fakt autentyczny, po najmniejszej linii oporu, akwen wodny, języczek uwagi.
- Poprawne formy to: dziś/dzisiaj, trwać, okres/czas, kartka, w każdym razie/bądź co bądź, spadać, fakt, po linii najmniejszego oporu, zbiornik wodny/akwen, języczek u wagi.
- Jak widać, Polska pleonazmami stoi, bo aż 7 na 10 spośród wyżej wymienionych błędów słownikowych to właśnie pleonazmy. W roku 2021 w analogicznym zestawieniu było ich aż 8 na 10! Pięć pierwszych pozycji pokrywa się zarówno z wynikami badania z 2021 roku, jak i z 2022. Najbardziej rozpowszechniony pleonazm to dzień dzisiejszy – ten błąd objął aż 76% zgromadzonego materiału w tej kategorii (podobnie jak w roku 2021)! Przypomnijmy, że to sformułowanie, zaczerpnięte z języka urzędowego, w codziennej polszczyźnie brzmi pretensjonalnie, gdyż wystarczy powiedzieć lub napisać po prostu dziś czy dzisiaj. Nie mówimy przecież w miesiącu lutym czy w dniu wtorku.
- Ostatnie miejsce, na którym w zeszłym roku znajdowało się pleonastyczne wyrażenie cofać do tyłu, tym razem zajęła innowacja frazeologiczna języczek uwagi (poprawny frazeologizm języczek u wagi oznacza czynnik rozstrzygający jakąś sprawę). Błędem frazeologicznym jest również po najmniejszej linii oporu (poprawne po linii najmniejszego oporu oznacza wybranie najłatwiejszego, niewymagającego wysiłku rozwiązania). Na liście błędów słownikowych pojawiła się jedna kontaminacja w każdym bądź razie, czyli skrzyżowanie dwóch wyrażeń – bądź co bądź oraz w każdym razie.
- Co jest przyczyną pleonazmów i błędów frazeologicznych? Zasłyszane utarte konstrukcje są powtarzane bez weryfikacji dotyczącej ich poprawności. Pleonazmy nie wnoszą nic nowego do komunikatu, dublują niepotrzebnie treści, powodują nadmiar znaczeniowy. W poprzednim roku wyciągnęliśmy wniosek, który doskonale podsumowuje również sytuację z roku 2022. Przypomnijmy te słowa, gdyż są wciąż aktualne:
- Ciekawe jest to, że w czasach, w których cenimy sobie ekonomię języka, tego typu konstrukcje z nadmiarem znaczeniowym „cieszą się” tak wielką popularnością. Być może mówiącym i piszącym w taki sposób wydaje się, że ich język jest dzięki temu bogatszy, a zarazem bardziej precyzyjny.
Błędy składniowe
Błędy składniowe to błędy gramatyczne, które polegają na niewłaściwym łączeniu form wyrazowych w jednostki tekstu.
- Oto lista najczęstszych błędów składniowych, które pojawiły się w internecie w roku 2022: dlatego bo, pod rząd, półtorej roku, dlatego ponieważ, po lewo/po prawo, półtora godziny, półtorej tygodnia, ubrać kurtkę, sukienkę itd., dla czemu.
- Poprawne formy to odpowiednio: dlatego że, z rzędu, półtora roku, dlatego że, po lewej/z lewej strony/po prawej/z prawej strony, półtorej godziny, półtora tygodnia, włożyć kurtkę, sukienkę itd., dlaczego.
- W roku 2021 pojawiły się dokładnie te same błędy, ale w innej częstotliwości. Najczęściej występującym błędem było pod rząd, na drugim miejscu pojawiło się półtora godziny, a dopiero na trzecim dlatego bo, które w tym roku zajęło pierwsze miejsce.
- Tendencja do rozpowszechniania się błędnego spójnika złożonego dlatego bo jest niepokojąca (niemal 47% błędów w tym zestawieniu). Nie istnieją bowiem w języku polskim spójniki złożone dlatego bo ani dlatego ponieważ. Z jakiegoś powodu w zdaniach przyczynowo-skutkowych pojawiają się tego typu błędy. Poprawnym spójnikiem złożonym jest dlatego że (bez przecinka).
- Frekwencja występowania błędu pod rząd pozostaje na niezmiennym poziomie (28%) w porównaniu z zeszłym rokiem, choć dwa lata wcześniej pojawiał się znacznie częściej (41% analizowanego w tej kategorii materiału).
- W dalszym ciągu utrwalać należy znajomość stosowania liczebnika półtora z rzeczownikiem w odpowiednim rodzaju. Rzeczowniki rodzaju żeńskiego otrzymują końcówkę -ej (półtorej godziny), a męskiego i nijakiego: -a (półtora tygodnia).
- Gdy internauci wskazują kierunek, coraz częściej używają wyrażenia po lewo/po prawo. Mówić i pisać powinniśmy po lewej/po prawej lub z lewej/z prawej.
- Ubieranie się jest podstawową codzienną czynnością, a jednak nastręcza problemów. Czasownik ubrać stanowi nie lada kłopot, gdyż występuje on również w stronie zwrotnej – ubrać się. Ubrać można choinkę albo siebie, kogoś. Ubrania wkładamy, zaś dodatki (np. biżuterię, krawat, okulary) zakładamy. Mało kto wie o takim rozróżnieniu.
- Ostatnim błędem, będącym jednocześnie dość osobliwym tworem, jest dla czemu, który odpowiada zaimkowi pytajnemu dlaczego. Dlaczego powstał? Na to pytanie trudno udzielić jednoznacznej odpowiedzi.
- Opisane powyżej błędy składniowe wynikają z nieznajomości reguł gramatycznych języka polskiego (spójniki złożone, użycie liczebnika ułamkowego półtora i półtorej w zależności od rodzaju rzeczownika, dostosowanie formy przypadka rzeczownika do przyimka, łączliwość wyrazów – strona czynna i zwrotna czasownika). Jak ich unikać? Oczywiście warto korzystać z poradni językowych czy słowników poprawnej polszczyzny.
Podsumowanie
Raport poświęcony najczęściej popełnianym błędom w internecie za rok 2022 pokazał, że działania mające na celu monitorowanie niepoprawnych form językowych, konsekwentne propagowanie poprawnych oraz prowadzenie wielu równoległych działań przynoszą pożądane efekty! Jeszcze nigdy w historii niniejszego raportu łączna liczba wszystkich błędów nie była tak niska, choć rok 2020 zdawał się wieszczyć językowy armagedon. W 2022 niepoprawnych form było o ponad 1,3 mln mniej niż w roku 2021! To ogromny spadek, który napawa optymizmem i daje nadzieję, że rośnie świadomość językowa polskich internautów. Wierzymy, że niniejszy raport oraz szereg prowadzonych inicjatyw (promowanie polszczyzny poprzez modę przez Nadwyraz.com, tworzenie unikalnych treści przez serwis Polszczyzna.pl) przyczyniają się w znacznym stopniu do poprawy jakości polszczyzny w internecie.
Zauważyć jednak należy nieustające problemy z ortografią. Tego typu błędy od lat stanowią szczyt zestawienia (w roku 2022 aż 80% zebranego materiału badawczego). Warto dodać, że problem dotyczy wciąż tych samych wyrazów i reguł ortograficznych, a przewaga błędów ortograficznych nad błędami w innych kategoriach jest znacząca: błędów leksykalnych było 12,6%. Wśród nich dominują pleonazmy. Fleksyjne stanowiły zaledwie 4,7%, a składniowe tylko 2,8%.
Najważniejszym wnioskiem, jaki nasuwa się po analizie powyższych danych, jest potrzeba nacisku na nauczanie ortografii w szkołach podstawowych, a także wyrobienie nawyku korzystania ze słowników ortograficznych, również u osób dorosłych. Nie można przecież dopuścić do sytuacji, że myśleć i pisać będą za nas komunikatory i inne programy.
Refleksje budzi również główne źródło błędów pojawiających się w polskojęzycznym internecie w 2022 roku. Ponad połowa niepoprawnych form pochodzi z portalu społecznościowego Facebook. Jest to wskazówka, że warto udostępniać tam posty o charakterze edukacyjnym. I choć facebookowe publikacje żyją krótko, ich zasięg potrafi być niewiarygodny – jeden post może dotrzeć do milionów użytkowników. Warto więc zamieszczać linki odsyłające do ciekawych stron poświęconych językowi polskiemu lub udostępniać grafiki dotyczące poprawnych form. Wbrew pozorom takie działania w wirtualnym miejscu, które generuje miliony błędów, stanowić mogą przeciwwagę i okazać się bardzo skuteczne. Aby nie popełniać wciąż tych samych błędów, można śledzić na bieżąco twórców internetowych w mediach społecznościowych, którzy szerzą wzorcową polszczyznę.
Raport za 2022 rok dał nadzieję na powolne upowszechnianie się kultury języka wśród polskich internautów. Błędów w internecie ubywa, znamy ich główne źródło i wiemy już, gdzie i w jaki sposób należy podjąć skuteczne działania, aby zwalczać rażące błędy językowe. Jeśli każdy Czytelnik tego raportu polubi, zaobserwuje i udostępni profile poświęcone poprawnej polszczyźnie, siła tego oddziaływania będzie rażąca. Każdy z nas jest bowiem odpowiedzialny za jakość języka ojczystego. Może warto zacząć już dziś?
Raport 100 najczęściej popełnianych błędów w internecie w 2022 r.
- Organizatorzy: Nadwyraz.com, Polszczyzna.pl
- Kontakt: [email protected]
- Redakcja: Zuzanna Damek, Krzysztof Kacprzykowski, Małgorzata Lach, Gabriela Lisowska, Marika Naskręt, Tomasz Nowaczyk, Maciej Piotrowski
- Projekt graficzny: Mateusz Olech
- Partner technologiczny: Sentione.com
Copyright © Nadwyraz.com, Warszawa 2023
Pełna lista błędów z podziałem na źródła i kategorie:
Raport w formacie PDF:
