Spółgłoski. Co o nich wiemy?
Spółgłoski wraz z samogłoskami tworzą cały alfabet. Jednak, jak wiadomo, samych spółgłosek jest więcej niż znaków, którymi możemy je zapisać. Ile ich tak naprawdę jest i w jaki sposób je dzielimy? Oto odpowiedzi na te pytania.
Spółgłoski – krótka definicja
Chociaż to samogłoski sprawiają, że nasz język staje się bardziej melodyjny (o czym zresztą już kiedyś pisaliśmy), to zadaniem spółgłosek jest swego rodzaju budowanie dla nich solidnej podstawy, gdyż jest ich znacznie więcej. Co dokładnie uznajemy za spółgłoskę? W ten sposób określamy nie literę pisaną, a dźwięk, który przepływa przez nasz aparat mowy. Powstaje on wtedy, gdy częściowo lub całkowicie go zablokujemy, w wyniku czego powstaje odpowiedni dźwięk.
Ile ich tak naprawdę jest?
I tu w głowie odzywa się mały matematyczny głosik, który mówi: To proste! Skoro polski alfabet składa się z 32 liter, a samogłosek mamy osiem, to daje nam 24 spółgłoski. Otóż nie do końca jest to prawda. Do spółgłosek zaliczamy również te, które możemy zmiękczyć przez głoskę i, więc jest ich więcej. I tak, spółgłoski w języku polskim to: b, b´, c, c´, ć, cz, d, d´, dz, dź, dż, f, f´, g, g´, ch, ch´, j, k, k´, l, l´, ł, m, m´, n, n´, ń, p, p´, r, r´, s, s´, ś, sz, t, t´, w, w´, z, z´, ź, ż. Warto również pamiętać, że ch i h oraz ż i rz uznawane są za jedne spółgłoski. Łatwo zatem wywnioskować, że spółgłosek jest więcej niż znaków, którymi możemy je zapisać.
Jak dzielimy spółgłoski?
Wyróżniamy trzy podstawowe podziały spółgłosek. Dzielimy je ze względu na: sposób artykulacji, miejsce artykulacji oraz udział wiązadeł głosowych.
1 Podział ze względu na sposób artykulacji
W tym przypadku szczególną uwagę zwracamy na stopień zbliżenia poszczególnych narządów mowy. Dlatego też mamy:
- spółgłoski zwarte lub inaczej zwarto-wybuchowe, do których należą: p, (pi) p’, b, (bi) b’, t, (ti) t’, d, (di) d’, k, (ki) k’, g, (gi) g’,
- spółgłoski zwarto-szczelinowe: c, (ci) c’, cz, dz, dź, dż,
- spółgłoski szczelinowe: f, (fi) f’, w, (wi) w’, s, (si) s’, ś, z, (zi) z’, ź, ż, ch (h), (chi=hi) ch’ = h’,
- spółgłoski półotwarte, które dzielimy na nosowe: m, (mi) m’, n, (ni) n’, ustne: l, (li) l’, ł oraz drżące r, (ri) r’.
2 Podział ze względu na miejsce artykulacji
W celu zapamiętania tego podziału dobrze jest wypowiedzieć dane słowo na głos i skupić się na ułożeniu swojego języka. To właśnie praca języka ma przy tym podziale największe znaczenie. Wyróżniamy:
- spółgłoski tylnojęzykowe: k, g, ch,
- spółgłoski środkowojęzykowe: ć, dź, ś, ź, ń, (gi) g’, (ki) k’, (chi) ch’,
- spółgłoski przedniojęzykowo-dziąsłowe: l, (li) l’, r, dż, cz, sz, ż,
- spółgłoski przedniojęzykowo-zębowe: d, (di) d’, t, (ti) t’, c, (ci) c’, ł, dz,
- spółgłoski dwuwargowe: b, (bi) b’, p, (pi) p’, m, (mi) m’,
- spółgłoski wargowo-zębowe: f, (fi) f’, w, (wi) w’.
3 Podział ze względu na udział wiązadeł głosowych
- spółgłoski dźwięczne: b, d, g, w, z, ź, ż, l, ł, r, m, n, j, dz, dź, dż,
- spółgłoski bezdźwięczne: p, t, k, f, s, ś, sz, c, ć, cz, ch.
Spółgłoski – trudy i znoje
Wielu nauczycieli języka polskiego uważa, że uczniowie właśnie ze spółgłoskami mają największe kłopoty. Problem tkwi w tym, że albo nie potrafią odpowiednio ocenić dźwięczności, albo położenia języka. Mamy zatem nadzieję, że nasz artykuł stanie się pomocny zarówno dla nauczycieli, jak i uczniów oraz naszych czytelników, którzy ten temat wspominają jako koszmar szkoły podstawowej. Trzymamy kciuki, żeby nikt, kto przeczyta ten artykuł, nie miał wątpliwości, czym są spółgłoski i w jaki sposób się dzielą.
A czy naszym czytelnikom takie wyjaśnienia przypadły do gustu?
?
