Azaliż – co to znaczy? Definicja, przykłady użycia

Wszyscy dobrze wiemy, że język rozwija się i ewoluuje. To dla mowy rzecz naturalna, która determinowana jest przez nas samych i przez czasy, w których żyjemy. Jedne słowa znikają, a w ich miejsce pojawiają się nowe. Te, które wyszły z użycia, nazywamy archaizmami. Mimo że są one nieco zapomniane, czasem dają jednak o sobie przypomnieć. Jak to jest w przypadku azaliż? Odpowiedzi znajdziecie w poniższym tekście.

Azaliż – co to właściwie znaczy?

Azaliż jest wzmocnioną wersją przestarzałej już, podniosłej partykuły pytajnej azali. Zarówno azaliż, jak i azali oznaczały to samo, co używane dziś przez nas spójniki ‘czyż’, ‘czyżby’ lub ‘czy’. Azaliż występowało w pytaniach niezależnych, retorycznych, o charakterze ekspresywnym.

W pytaniach retorycznych azaliż było partykułą wprowadzającą. Gdy wyraz ten występował jako spójnik, przyłączał do zdania nadrzędnego pytanie zależne.

Gdy azaliż było jeszcze w powszechnym użyciu, występowało w wypowiedziach, gdy mówiący w nawiązaniu do tego, o czym była mowa, chciał uzyskać potwierdzenie lub zaprzeczenie treści odpowiedniego zdania.

Chociaż i azaliż, i azali należą już do archaizmów, mimo to bywają do dziś używane. Obie te partykuły stosowane są jako początek bardzo uprzejmej lub podniosłej, niekiedy wręcz patetycznej formy zapytania. Spotkać je możemy chociażby w dialektach i gwarach, którymi posługują się mieszkańcy wschodniej Polski.

Poza tymi regionalnymi odmianami polszczyzny azaliż i azali występują jednak raczej w tekstach specyficznego typu. Są to teksty poetyckie albo też stylizowane na język dawny, na przykład w powieściach, których akcja osadzona jest w dawniejszych czasach.

Połączenie azaliż z partykułą przeczącą nie występujące w pytaniu retorycznym podkreśla istotny charakter tego pozornego pytania jako ekspresywnego, emocjonalnego twierdzenia.

Azaliż – przykłady użycia

Przykłady użycia wyrazu azaliż w prasie

Język, którym mówią poszczególne postaci, ma służyć budowaniu ich charakterów. Mówiąc dokładnie, sam język, który podlega w tych filmach nieustającej transformacji, oddaje równocześnie temperament, styl, poczucie humoru. Prezentuje bohaterów jak w klasycznym dramacie. Banalny przykład. Księżniczka Fiona w „Shreku“ archaizuje, bo żyje iluzją bajkowego świata. Posługuje się wyrafinowanym słownictwem typu „azaliż“, „wżdy“, więc wydaje się jej, że przekracza granice magicznej krainy, upodabniając się do podziwianych, romantycznych następczyń tronu. Szybko jednak wypada z tej roli, co ogromnie ją frustruje, lecz widzom pomaga przełamać wobec niej dystans. Gburowaty Shrek, dla odmiany, nigdy nie używa staromodnych ani tym bardziej nowoczesnych sformułowań, bo w głębi duszy jest dużym, wrażliwym dzieckiem, które od czasu do czasu gniewa się na świat, który go krzywdzi.

Janusz Wróblewski, Latać każdy może, „Polityka” nr 2361