Epopeja – definicja, synonimy, przykłady

Epopeja – rozwój gatunku literackiego

Dla tradycji europejskiej istotne znaczenie mają epopeje starożytnej Grecji: Iliada i Odyseja, których autorstwo przypisywane jest Homerowi. Do najstarszych eposów świata należą jednak m.in. powstała w Babilonii epopeja Gilgamesz (3 tysiąclecie p.n.e.), chińska epopeja Szy-cing (księga pieśni zebranych przez Konfucjusza, VI-V w. p.n.e.), indyjskie utwory Mahabharata (IV w. p.n.e. – IV w. n.e.) i Ramajana (II w. p.n.e. – II w. n.e.). Nie są to oczywiście jedyne przykłady tego gatunku.

W literaturze rzymskiej autorami epopei byli m.in. Gnejusz Newiusz – Belli Punici carmen (III w. p.n.e.), Kwintus Enniusz – Annales (II w. p.n.e.), a do tego grona zaliczany jest również Wergiliusz jako autor narodowego eposu rzymskiego – Eneidy. W XVIII w. dawne miejsce epopei wśród gatunków epickich zajęła powieść. Na gruncie literatury polskiej jedynym wybitnym dziełem, które zachowało istotne cechy tego gatunku, jest Pan Tadeusz Adama Mickiewicza.

Iliada i Odyseja – czas powstania

Określenie powstania obu utworów jest problematyczne i rodzi wiele polemik wśród badaczy literatury. Większość uczonych uważa, że oba utwory powstały w VIII wieku p.n.e., ewentualnie w VII wieku p.n.e., jednak niektórzy literaturoznawcy wyznaczają czas powstania Iliady na IX wiek p.n.e. Mimo licznych sporów zgodnie ustalono, że Iliada jest starsza niż Odyseja.

Spór o Homera i jego autorstwo Iliady i Odysei

Homer, któremu tradycja przypisuje autorstwo Iliady i Odysei, według legend miał być synem boga rzeki Meles i nimfy Kreteis. W kulturze europejskiej jest najstarszym znanym z imienia poetą, jednak do naszych czasów nie zachowały się żadne wiarygodne informacje na jego temat. Pierwsze wątpliwości co do autorstwa Homera wspomnianych utworów zrodziły się już w III w. p.n.e., gdy wśród krytyków aleksandryjskich zwyciężyło przekonanie, iż eposy te miały dwóch różnych autorów.

Od XVIII wieku podawano w wątpliwość nawet samo istnienie poety. Friedrich August Wolf udowadniał, że Iliada i Odyseja są dziełami wielu autorów. Robert Graves wysunął hipotezę, że Iliada jest dziełem napisanym przez mężczyznę, Odyseja zaś – utworem kobiety. Po ponad stuletniej polemice zwyciężyła teoria unitarystyczna, zakładająca, że Homer to postać historyczna i autor obu eposów, których genezy należy upatrywać w ludowych legendach i pieśniach aojdów, deklamowanych przez rapsodów wiele wieków wcześniej.

Wkład Homera w rozwój epopei. Cechy gatunkowe

Uznaje się, że Homer określił obowiązujący kanon tworzenia eposu i zgodnie z przyjętymi regułami gatunku jednym z ważnych elementów formy jest inwokacja (uroczysty zwrot, najczęściej do jakiegoś bóstwa). Po niej następuje opis przyczyn głównego konfliktu np. gniew Achillesa w Iliadzie.

Istotny jest również paralelizm świata bogów i bohaterów. Styl utworu – z jednej strony patetyczny, dostosowany do heroicznych czynów bohaterów – zawierał malownicze, i dynamiczne opisy przebiegu działań wojennych, z drugiej zaś – realistyczny, obfitował w drobiazgowe opisy ważnych przedmiotów i sytuacji, które pełniły często funkcję retardacyjną. Szczególną rolę w epopei odgrywał wszechwiedzący i obiektywny narrator, który z dystansem przedstawiał opisywane wydarzenia. Dla stylu narracji znamienne były rozbudowane porównania (tzw. porównania homeryckie); miarą wierszową utworu był zaś heksametr.