Frazeologizmy kulturowe: sprawdź, czy je znasz!

Frazeologia to bez wątpienia jedno z najciekawszych zagadnień językowych. Frazeologizmy nie dość, że nie dają się w łatwy sposób przetłumaczyć na inne języki, to jeszcze odzwierciedlają kulturę danego narodu. Jeśli chcecie się dowiedzieć, co znaczą i skąd się wzięły zwroty takie jak „dziecię wieku”, „homeryczny śmiech” czy „czwarta władza”, zapraszamy do lektury tegoż tekstu o frazeologizmach kulturowych. To nie będą bajki dla grzecznych dzieci!

Wielu polonistów pracujących w szkołach podstawowych i średnich z pewnością przyzna, że dzieci i młodzież nie znają znaczenia wielu związków frazeologicznych, tym bardziej tych rzadziej używanych, osadzonych w kontekście kulturowym. Choć wielu naszych czytelników już dawno skończyło obowiązkowe etapy edukacji, chcielibyśmy przypomnieć Wam o kilku ciekawych frazeologizmach. A nuż trafi tu jakiś zabłąkany uczeń próbujący odrobić zadanie domowe z języka polskiego i dowie się czegoś nowego?

O rodowodzie większości związków frazeologicznych pisaliśmy w tekście Frazeologizmy – sprawdź, czy je znasz i czy wiesz, skąd się wzięły!. Przy okazji przybliżyliśmy znaczenie i pochodzenie dziesięciu z nich. Tym razem pod lupę bierzemy (to też frazeologizm!) kilka nowych przykładów.

Czwarta władza

Wyrażenie to brzmi złowrogo. Niektórym może kojarzyć się z tytułem filmu Spielberga z 2017 r. Czwarta władza to nie rząd ani sejm, to nie senat czy organizacja polityczna. W państwach demokratycznych mianem „czwartej władzy” określa się po prostu media: radio, prasę, telewizję, internet oraz ludzi pracujących dla tych mediów. Trudno nie zgodzić się ze stwierdzeniem, że środki masowego przekazu kształtują świadomość obywateli i ich poglądy, a także kreują wizerunki polityków.

Czeski film

Czy Czesi faktycznie jawią nam się jako naród pogrążony w chaosie? Mianem „czeskiego filmu” określamy przecież absurdalną, niezrozumiałą sytuację. Skąd wziął się ten frazeologizm? Przecież czeskie kino jest bardzo cenione i czeska szkoła filmowa stanowi wzór dla wielu reżyserów (sama Agnieszka Holland studiowała na praskiej FAMU). Określenie „czeski film” pochodzi od tytułu komedii produkcji czechosłowackiej „Nikt nic nie wie”. Jak widać, temat czeskiego kina potraktowano tu dość powierzchownie. Czytaliście nasz artykuł o związkach języka polskiego z czeskim? Język czeski i język polski – podobieństwa i różnice

Drugi obieg

To pojęcie jest dość znane, ale młodsze pokolenie może nie wiedzieć, z czym to się je. W państwach totalitarnych nie wszystkie teksty mogły być wydane legalnie. Dlatego też rozpowszechniano w sposób nieoficjalny, podziemny literaturę i prasę, które nie uzyskałyby aprobaty władz. Ba! Autorzy mogliby zostać srodze ukarani za swoje antyrządowe publikacje. Wydawnictwa podziemne nie były poddawane cenzurze. Dopiero po roku 1989 światło dzienne ujrzało wiele zakazanych wcześniej publikacji. W państwach byłego ZSRR oraz w Czechosłowacji zamiast pojęcia
„drugi obieg” używano określenia „samizdat”.

Dziecię wieku

To dziecko swojej epoki; człowiek nękany problemami czasów, w których żył. Najczęściej dzieciętami wieku bywali XIX-wieczni pisarze i poeci, którzy w swej twórczości manifestowali tzw. choroby wieku, czyli zawiedzione nadzieje, poczucie pustki, ból istnienia.

Czy Ty też czujesz się czasami jak dziecię wieku? Mamy dla Ciebie idealny kubek!

Pojęcie „dziecię wieku” wywodzi się z książki francuskiego pisarza Alfreda Musseta „Spowiedź dziecięcia wieku”, w której opisał rozterki miłosne młodego mężczyzny.

Emigracja wewnętrzna

Cóż, wielu Polaków przebywa lub przebywało na emigracji. Po upadku powstania listopadowego w 1831 r. inteligencja wyjechała na Zachód; zjawisko to określamy mianem wielkiej emigracji (jej przyczyną były w dużej mierze powody polityczne). Dziś, jako obywatele wolnego kraju, za granicę wyjeżdżamy za chlebem albo w poszukiwaniu lepszych warunków życia czy po prostu przygód. A czym jest emigracja wewnętrzna? To wycofanie się z życia publicznego, ignorowanie oficjalnych wystąpień przez osobę publiczną na znak protestu politycznego lub społecznego.

Homeryczny śmiech

Któż z nas nie słyszał o autorze „Iliady” i „Odysei”? Któż z nas nie poznał choćby fragmentów tych wielkich dzieł? Może ktoś z Was nawet pamięta, że bogowie przedstawiani przez Homera lubili się śmiać. Był to śmiech donośny, niepohamowany i gwałtowny. Bogowie u Homera byli przedstawiani w ludzki sposób – bawili się, ucztowali, śmiali się i kochali. Dziś bóstwa kojarzymy raczej z powagą i dostojeństwem, ale o homerycznym śmiechu bogów warto wiedzieć.

Kaganek oświaty

Niosą go nauczyciele. Krzewią oświatę, szerzą wiedzę. Kaganek to mała lampka w kształcie miseczki, wewnątrz której palił się ogień. Płomień i światło od wieków symbolizują wiedzę, oświecenie umysłowe. Jeszcze w XIX wieku Słowacki w wierszu „Testament mój” używał formy „oświaty kaganiec” (dziś kaganiec to osłona psiego pyska).

Bajki dla grzecznych dzieci

Wbrew pozorom nie są to historie na dobranoc, a opowieści obliczone na czyjąś naiwność, łatwowierność, czyli po prostu zmyślone historie, bzdury, dyrdymały, ukrywanie prawdy. A swoją drogą – pamiętacie bajki Krasickiego i jego „Wstęp do bajek”?

Powieść dla kucharek

To pobłażliwe określenie dotyczy dzieł mało ambitnych, kierowanych do niewymagającego, naiwnego odbiorcy. Dawniej określano tak powieści Mniszkówny czy Dołęgi-Mostowicza. Dlaczego akurat kucharkom przypisano kiepski gust czytelniczy? Najprawdopodobniej tanie książki były łatwo dostępne dla niższych warstw społecznych. Dziś żyjemy w erze, w której wytworzyło się nowe pojęcie – „porno dla mamusiek”.

Jakiego związku frazeologicznego zabrakło w naszym zestawieniu frazeologizmów kulturowych? Czekamy na Wasze propozycje w komentarzach.