Mitologia rzymska w pigułce

Najczęściej pierwszym skojarzeniem, gdy myślimy o mitologii, jest mitologia grecka. Trudno się temu dziwić, skoro to właśnie o niej uczymy się w szkole. Chwila zastanowienia wystarcza jednak, by zdać sobie sprawę, że mitologia rzymska również nie jest nam obca. I czy przypadkiem nie czytaliśmy o mitach Rzymian w tych samych książkach, w których czytaliśmy o mitach Greków? W co tak właściwie wierzyli starożytni Rzymianie?

Pierwotna mitologia rzymska, czyli religia Numy

Pierwotne wierzenia starożytnych Rzymian mocno różniły się od tego, co znamy z mitologii Greków. Bogowie rzymscy nie mieli rozbudowanych rodowodów, byli praktycznie pozbawieni osobowości, a ich wyznawcy nie mieli nawet pewności, czy imię bóstwa, którego używali w trakcie modłów, było imieniem właściwym. Pierwotni bogowie Rzymian nie mieli zdefiniowanej płci, nie schodzili na ziemię ani nie ukazywali się ludziom, a wszelka poufałość między bóstwami a ludźmi była nie do pomyślenia. Mieszkańcy starożytnego Rzymu nie tworzyli podań ani opowieści o życiu bogów, jedyna wiedza na ich temat sprowadzała się do tego, kogo, kiedy i jak prosić o pomoc, wykształcono więc niezwykle rozbudowany system ofiar i obrzędów.

Kult zmarłych w starożytnym Rzymie

Wierzenia starożytnych Rzymian cechował kult przodków. Powszechna była wiara w duchy zmarłych zwane manes, które w Lemuria, święto mar, wychodziły z grobów i krążyły po ziemi w postaci upiorów. W czasie innego święta, nazywanego Feraliami, ludzie wystawiali dla dusz uczty – obrządek ten przypominał słowiańskie dziady.

Mitologia rzymska – jej początki oraz wiara w duchy

Poza duszami przodków starożytni Rzymianie obejmowali czcią lary, czyli opiekuńcze duchy rodzinne, które czuwały nad polem oraz domem. Obok larów istniały również penaty będące duchami opiekującymi się spiżarnią.

Taki obraz wierzeń Rzymian nie przetrwał jednak długo i dziś trudno dokładnie odtworzyć, jak naprawdę wyglądała pierwotna mitologia rzymska.

Obce wpływy w wierzeniach Rzymian

Rzym rozrastał się jako państwo, a wraz z nim rozrastała się mitologia rzymska. Po podbiciu nowych terenów Rzymianie zapraszali miejscowych bogów do siebie w celu zdobycia ich zaufania i uchronienia się przed ich gniewem. Takie nastawienie znacznie wpłynęło na rzymskie wierzenia, które przyjmowały nowe elementy i przekształcały się w to, co dzisiaj nazywamy mitologią rzymską. Ze wszystkich podbitych terenów najsilniejszy wpływ na Rzym wywarła niewątpliwie Grecja, której mitologia przeniknęła do świadomości Rzymian tak mocno, że po jakimś czasie sami nie byli w stanie powiedzieć, które z ich wierzeń są rodzime, a które napływowe.

Mitologia rzymska – naczelni bogowie

1 Janus

Początkowo był duchem drzwi i bram, później stał się bogiem wszelkiego początku. Jemu poświęcony był pierwszy brzask dnia, początek każdego miesiąca i pierwszy miesiąc roku – stąd łacińska nazwa miesiąca styczeń: Januarius. Wraz z dalszym rozwojem wierzeń rzymskich Janus stał się bogiem źródeł i początkiem wszechrzeczy – pierwszym bogiem, twórcą bogów i ludzi. Z czasem ustąpił miejsca Jowiszowi, który został najważniejszym bóstwem Rzymian.

2 Jowisz

Inaczej zwany Jupiterem, cechował się wielkim podobieństwem do Zeusa z wierzeń greckich. Był bogiem światłości i panem wszystkich zjawisk niebieskich. Stanowił personifikację samego nieba – zsyłał deszcz i suszę, posługiwał się piorunem jako bronią. Wyznawany także jako bóg wojny.

3 Minerwa

Opiekunka wszystkich sztuk i rzemiosł, podobna do greckiej Ateny, nigdy jednak nie była otoczona takim kultem jak jej grecka odpowiedniczka.

4 Junona

Uosobienie idealnej żony i matki. Pod wpływem greckich wierzeń została małżonką Jowisza – królową bogów.

5 Westa

Bogini domowego ogniska otoczona wielką czcią w Rzymie. Jej kapłankami były westalki – sześć kobiet, dziewic, których zadaniem było utrzymywanie wiecznego ognia na ołtarzu świątyni Westy. Wygaśnięcie ognia wiązało się z przykrymi konsekwencjami dla kapłanki oraz zwiastowało nadchodzący kataklizm. Greckim odpowiednikiem Westy była Hestia.

6 Mars

Bóg wojny, obrońca granic, jeden z najważniejszych rzymskich bogów, jego greckim odpowiednikiem był Ares. Pierwszy miesiąc roku w rzymskim kalendarzu nazwano Martius na cześć Marsa.

7 Orkus

Bóg zmarłych i władca zaświatów również nazywanych Orcus. W późniejszym czasie utożsamiony z greckim Hadesem i określany mianem Plutona. Ciekawostką jest, że Rzymianie nie budowali świątyń na jego cześć.

Mitologia rzymska – bóstwa pól, lasów i źródeł

1 Tellus Mater – Ziemia Matka

Prastara bogini pola uprawnego.

2 Ceres

Patronka urodzajów, w późniejszym czasie utożsamiona z grecką Demeter. Na wzór Demeter miała też córkę, Prozerpinę, będącą odpowiednikiem greckiej Persefony.

3 Liber

Bóg wegetacji, płodności i produkcji wina. Po otworzeniu się na wierzenia greckie zrównany z Dionizosem i określany imieniem Bachus.

4 Ops

Bogini dostatku, później utożsamiana z grecką Reą, personifikacją Ziemi. W religii Greków Rea była żoną Kronosa, w mitologii rzymskiej postanowiono więc, że Ops będzie żoną Saturna, czyli rzymskiego odpowiednika Kronosa.

5 Wenus

Opiekunka ogrodów warzywnych. Jej imię oznacza wdzięk kwitnącej przyrody. Z biegiem czasu stała się również panią wiosny, kwiatów i natury, była także patronką ogrodników, kwiaciarzy i sprzedawców warzyw. Po przejęciu wierzeń greckich stała się tożsama z Afrodytą. Rozkwit kultu Venus rozpoczął się od panowania Cezara, który uważał się za potomka bogini.

6 Wertumnus (Vortumnus)

Bóg zmieniających się pór roku.

7 Saturn

Bóg zasiewów, najpopularniejsze bóstwo urodzaju. Pod wpływem wierzeń Greków utożsamiony z Kronosem i połączony małżeństwem z Junoną, rzymską odpowiedniczką greckiej Rhei, żony Kronosa. Ku czci Saturna obchodzono Saturnalia – przypadające na drugą połowę grudnia tygodniowe święto celebrowane w karnawałowym nastroju.

8 Faunus (Faun)

Bóg lasów, pól, a przede wszystkim trzód, które ochraniał przed wilkami. Ze względu na podobieństwo do greckiego Pana zaczął być z nim utożsamiany. Po jakimś czasie zaczęto mówić o faunach w liczbie mnogiej – byli tym, czym greccy satyrzy. Ku czci Fauna obchodzono Lupercalia.

9 Sylwan (Silvanus)

Późniejszy od Fauna bóg wyłącznie lasów. Co ciekawe, był bóstwem, które mogli czcić wyłącznie mężczyźni, kobietom nie wolno było nawet patrzeć na jego posągi.

10 Flora

Bogini płodności i urodzaju. Różne źródła mówią, że była żoną, siostrą albo córką Fauna. W równowadze do Silvanusa była bóstwem, które mogły czcić wyłącznie kobiety.

11 Diana

Bogini kwitnącej przyrody, pani zielonych gajów i opiekunka zwierząt. Utożsamiana z grecką Artemidą, na jej wzór zaczęła polować i jeździć rydwanem. Diana była bóstwem szczególnie ważnym dla ludzi biednych – niosła pociechę w nieszczęściu i leczyła choroby.

12 Neptun

Początkowo pomniejszy bożek chmur lub deszczu, który z biegiem czasu stał się królem wszystkich bóstw wodnych, władcą morza. Na wzór greckiego Posejdona przedstawiany z trójzębem z dłoni.

13 Merkury

Pierwotnie był on personifikacją – uosobieniem sprytu handlowego. W późniejszym czasie stał się bożkiem na wzór greckiego Hermesa. Został mianowany bogiem snu, handlu i podróżników.

Większość opisanych bóstw przybrała cechy napływowych bóstw greckich. Co sprawiło, że mitologia rzymska właśnie od Greków przejęła najwięcej elementów?

Mitologia rzymska w obliczu wpływu ksiąg sybillińskich

Rzymski król Tarkwiniusz kupił od nieznajomej wędrowniczki trzy księgi zawierające boskie przepowiednie. Uważa się, że kobietą była wróżka, Sybilla, stąd nazwa ksiąg określanych mianem ksiąg sybillińskich. Od czasu królewskiego zakupu w wypadku każdej klęski, która spadła na kraj, senat sięgał do ksiąg po poradę. Za każdym razem głosiły one, że remedium na wszelką katastrofę było sprowadzenie do Rzymu nowego bóstwa.

Bóstwa greckie, które trafiły do mitologii rzymskiej dzięki księgom sybillińskim

1 Apollo

Bóg światła i patron sztuki oraz poezji, który zachował to samo imię.

2 Asklepios

Syn Apolla i bóg sztuki lekarskiej, który w Rzymie otrzymał imię Eskulap.

3 Hefajstos

Bóg ognia i wyrobów metalurgicznych, przez Rzymian nazywany Wulkanem.

4 Eros

Bóg miłości, który w Rzymie zaczął być czczony jako Kupidyn.

Do kanonu bóstw rzymskich trafił również heros Herakles, który w Rzymie zaczął być znany pod imieniem Herkules.

Wierzenia Greków przypadły do gustu rzymskim poetom, którzy przyczynili się do ich konsolidacji z mitologią rzymską. Na skutek wpływów greckich rzymskie bóstwa stały się ciekawsze, wyraźnie rozbudowana została ich osobowość i zachodzące między nimi relacje.

Wraz z rozrastaniem się państwa do Rzymu docierały wierzenia z coraz bardziej odległych zakątków świata. Szeroko rozwinął się kult Mitry, boga światłości, który najwięcej wyznawców miał wśród rzymskich legionistów. Wprowadzono też pochodzący z terenów Syrii kult Baala, boga słońca.

Wielokulturowość Rzymu przyczyniła się do ukształtowania mitologii rzymskiej, o jakiej czytamy dzisiaj. Podobieństwo do mitologii greckiej jest duże, pamiętajmy jednak, że choć podobne, te antyczne wierzenia nie były jednakowe.

?