Pisownia rz i ż – rozwiewamy wszystkie wątpliwości
Pisownia rz/ż za czasów szkolnych dla wielu stanowiła prawdziwą zmorę. W poniższym tekście odczarowujemy zasady tej pisowni, bo zamykamy w pigułce to, co najważniejsze!
Jaki jest sens podwójnej pisowni rz/ż?
No właśnie. Zapewne nieraz zastanawialiście się, skąd wziął się podwójny zapis głoski ż, brzmiącej przecież w obu przypadkach identycznie. Jednak brak różnicy w brzmieniu rz i ż to zjawisko, które nie zawsze istniało w języku polskim. Choć współcześnie na podstawie jedynie brzmienia wyrazu osoba nieznająca zasad ortografii nie mogłaby określić jego pisowni, dawniej ta różnica była oczywista. Dlaczego? Obie głoski wymawiano inaczej. W słowach zawierających współcześnie rz wieki temu funkcjonowało miękkie r (zapisywane jako r’).
Jego brzmienie pokrywało się z r do dziś aktualnym w języku rosyjskim (np. w wyrazie „море”– morie – pol. morze). Później w artykulacji pojawiła się także głoska j, niejako w celu ułatwienia wypowiedzenia słów zawierających w sobie miękkie r’. Na pojawienie się ż w wymowie miała natomiast wpływ gwara, której naturalne procesy wpłynęły na transformację j na ż. Jak łatwo się więc domyślić, wyraz morze zapisywano i artykułowano wówczas morże. W pisowni jednak pozostało rz.
Pisownia rz i ż – zasady
Do rzeczy! Bogata historia omawianego zagadnienia współcześnie odzwierciedla się w wielu niejasnościach ortograficznych. Pomimo dużej liczby wyjątków istnieją zasady, które pomogą Wam w zapamiętaniu zasad pisowni rz/ż.
Pisownia ż
Ż należy pisać wtedy, gdy w słowie, jego odmianie lub w wyrazach pokrewnych odnajdujemy następujące wymiany:
– Ż na G (książka – księga)
– Ż na S (papież – papieski)
– Ż na H (drużyna – druh)
– Ż na Z (obraża – obraza)
– Ż na Ź (przewożę – przewoźnik)
– Ż na DZ (koleżanki – koledzy)
Ż figuruje też w partykułach -że oraz -ż, np. takaż, jakże.
Pisownia ż znajduje zastosowanie również po literach L, Ł oraz R, jednak od tej zasady istnieją wyjątki, np. w wyrazie współrzędne.
Oprócz tego ż zapisujemy po literze N w wyrazach zapożyczonych, takich jak „rewanż”.
Istnieją także wyrazy, których pisownia z ż sama w sobie stanowi regułę. Są to następujące słowa rodzime: mżawka, zawżdy, gżegżółka, wżdy, oraz piegża.
Pisownia rz
Rz należy z kolei pisać wtedy, gdy w słowie, jego odmianie lub formie pokrewnej występują wymiany na R (wierzyć – wiara) oraz RR (mirze – mirra).
Pisowni rz używamy także w przyrostkach: -arz, -mierz, -erz oraz -mistrz.
Jak od większości reguł, również od tej istnieją wyjątki, tak jak na przykład w wyrazie instruktaż.
Co równie istotne, rz występuje po spółgłoskach: b, t, d, k, p, g, ch oraz j. Wyjątkami od tej reguły są formy wyższe i najwyższe przymiotników, a także inne słowa, w których zamiast oczekiwanego rz występuje sz (na przykład w wyrazie kształt).
Na kłopoty – słownik!
Chociaż wymienione przez nas reguły nie są skomplikowane, liczba odstępstw od nich przyprawia o zawrót głowy. Niewątpliwie wpłynęła na to zawiła historia zapisu głoski ż, wpływ gwary oraz setki lat jego kształtowania. W przypadku niepewności na pomoc przychodzą słowniki.
Czy odmiana wyrazów przez przypadki gramatyczne sprawia Ci trudności? Sprawdź nasz artykuł – po jego przeczytaniu na pewno znikną wszelkie wątpliwości dotyczące tego zagadnienia. A jeśli poprawna pisownia jest Twoją bolączką, przetestuj nasze narzędzie, które poprawi (prawie) każdy błąd językowy! Sprawdź pisownię dowolnego tekstu już teraz!
