Podmiot liryczny – co to jest? Definicja i przykłady
Podmiot liryczny kojarzy się Wam zapewne z poezją. I słusznie. To tam należy go szukać. W tym artykule podpowiadamy, jakie są rodzaje podmiotu lirycznego, kto lub co może nim być, a także podajemy sporo przykładów z poezji.
Co to jest podmiot liryczny?
Najprościej jest określić podmiot liryczny jako osobę mówiącą w wierszu. Jej wypowiedź jest subiektywna, bo dotyczy uczuć i przeżyć, które są jej udziałem. Pamiętajcie jednak, że to nie zawsze jest osoba rozumiana jako istota ludzka. Sięgnijcie pamięcią do swoich przygód z poezją. Na pewno przypomni Wam się jakiś wiersz, w którym o swoich emocjach, przeżyciach i uczuciach nie mówi człowiek. Jeśli akurat nie przychodzi Wam do głowy żaden przykład, zerknijcie na nasze zestawienie.
Kim może być podmiot liryczny w wierszu?
1Podmiot liryczny może być osobą, która opowiada o sobie i własnych doświadczeniach, przekazuje nam swoją wizję świata. Spójrzcie na przykład:
„Mam mówiącego ptaka,
mam gadającą wodę,
mam starego czarodzieja
i dam ci go potrzymać za brodę (…)”.
Kazimiera Iłłakowiczówna, Czarownica
2Podmiot liryczny może „schować się” za postacią historyczną lub mitologiczną – mówi się wtedy o liryce roli. Jako przykład wykorzystania w poezji takiego podmiotu lirycznego może posłużyć wiersz Boski Klaudiusz Zbigniewa Herberta, w którym przemawia sam cesarz:
„Mówiono o mnie
poczęty przez Naturę
ale nie skończony
jak porzucona rzeźba (…)”.
3Podmiot liryczny może również być przedmiotem, zjawiskiem czy nawet pojęciem abstrakcyjnym. Wtedy macie do czynienia z liryką maski. Tutaj przykładem może być wiersz Melodia mgieł nocnych Kazimierza Przerwy-Tetmajera, w którym podmiotem lirycznym są tytułowe mgły unoszące się nad górami.
„Cicho, cicho, nie budźmy śpiącej wody w kotlinie,
Lekko z wiatrem pląsajmy po przestworów głębinie…
Okręcajmy się wstęgą naokoło księżyca,
Co nam ciała przezrocze tęczą blasków nasyca (…)”.
Kazimierz Przerwa-Tetmajer to poeta młodopolski. Więcej o Młodej Polsce przeczytacie w artykule
Podmiot liryczny – rodzaje
1Rodzaj podmiotu lirycznego zależy od tego, czy przemawia on jako „ja”, czy jako „my”.
Podmiot liryczny indywidualny – wyraża uczucia jednostki. Taki typ poezji to liryka osobista.
„Wpłynąłem na suchego przestwór oceanu,
Wóz nurza się w zieloność i jak łódka brodzi,
Śród fali łąk szumiących, śród kwiatów powodzi,
Omijam koralowe ostrowy burzanu (…)”.
Adam Mickiewicz, Stepy akermańskie
Podmiot liryczny zbiorowy – wyraża uczucia lub doświadczenia zbiorowości, np. pokolenia lub wspólnoty. Oto przykład:
„Nie rzucim ziemi skąd nasz ród!
Nie damy pogrześć mowy.
Polski my naród, polski lud,
Królewski szczep Piastowy (…)”.
Maria konopnicka, Rota
2Na podmiot liryczny ma także wpływ sposób, w jaki są ujawniane jego emocje.
Liryka bezpośrednia – podmiot liryczny mówi o swoich uczuciach. Rozpoznacie ją po zaimkach „ja” i „mój” i czasownikach w pierwszej osobie liczby pojedynczej: mówię, śpiewam, tęsknię itd.
„Nie widziałam cię już od miesiąca.
I nic. Jestem może bledsza,
trochę śpiąca, trochę bardziej milcząca,
lecz można żyć bez powietrza!”.
Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Miłość (Nie widziałam cię już od miesiąca)
Liryka pośrednia – podmiot liryczny jest ukryty i trudno coś o nim powiedzieć. W utworze opisuje lub relacjonuje sytuację liryczną jako obserwator.
„Tu leży staroświecka jak przecinek
autorka paru wierszy. Wieczny odpoczynek
raczyła dać jej ziemia, pomimo że trup
nie należał do żadnej z literackich grup (…)”.
Wisława Szymborska, Nagrobek
Liryka apelu, liryka inwokacyjna – podmiot liryczny zwraca się do lirycznego „ty”. Adresatem może być jedna osoba, zbiorowość albo pojęcie.
„Idź dokąd poszli tamci do ciemnego kresu
po złote runo nicości twoją ostatnią nagrodę
idź wyprostowany wśród tych co na kolanach
wśród odwróconych plecami i obalonych w proch (…)”.
Zbigniew Herbert, Przesłanie Pana Cogito
Czy podmiot liryczny to narrator?
Podmiot liryczny – zgodnie z nazwą – występuje w liryce, czyli poezji. Natomiast narrator to podmiot literacki występujący w epice, czyli na przykład w powieści. Dla porządku – żeby nie pominąć trzeciego rodzaju literackiego – w dramacie mówi się o podmiocie dramatycznym.
Czy podmiot liryczny to autor wiersza?
Nie można powiedzieć, że podmiot liryczny to autor, nawet jeśli osoba mówiąca w wierszu przemawia w pierwszej osobie liczby pojedynczej, czyli jako „ja”. Podmiot liryczny to zawsze pewna kreacja, czyli wymyślona postać, rzecz lub zjawisko.
Czas na zadanie domowe. Przypomnijcie sobie ulubiony wiersz i określcie jego podmiot liryczny. Dajcie znać w komentarzu, jaki wiersz wybraliście i jak Wam poszło. 😊
