Rymy w języku polskim – wszystko, co chcielibyście o nich wiedzieć
Rymy – liczba ich rodzajów i odmian może przyprawić o zawrót głowy. I choć poezja awangardowa wystrzega się praktyki rymowania, w polskiej kulturze rymy pełnią na tyle ważną funkcję, że warto być odważnym i nie zrażać się ilością wiedzy do przyswojenia. Szczególnie że przedstawimy Wam ją w możliwie najbardziej przystępny sposób. Przed Wami wprowadzenie do sztuki rymowania!
Czym są rymy?
Choć umiejętność rymowania jest kwestią wysoce intuicyjną, a posiąść ją oraz doskonalić można dzięki samej praktyce, warto zapoznać się z jej stroną teoretyczną. Rymy to nic innego jak jednakowe lub podobne układy brzmieniowe występujące w odpowiednio usytuowanych w wersie lub zdaniu wyrazach. Innymi słowy, aby móc powiedzieć, że słowa się rymują, potrzebne jest identyczne lub podobne brzmienie ich końcówek. Co istotne, mowa tu o przestrzeni zaczynającej się od ostatniej sylaby wyrazu, inaczej zwanej przestrzenią rymową. Niebagatelna okazuje się kwestia akcentowania, bowiem im dalej w głąb słowa położony jest akcent, tym więcej odpowiadających sobie brzmieniowo głosek potrzebnych jest do uzyskania oczekiwanego efektu. Właśnie od tej zależności możemy rozpocząć prezentację podziału rymów.
Podział rymów ze względu na akcent
W tej kategorii wyróżnić możemy rymy:
- oksytoniczne (męskie), w których akcent pada na ostatnią sylabę wyrazu, a zgodność dotyczy także tylko ostatniej sylaby lub jej połowy (np. strach – brach),
- paroksytoniczne (żeńskie), z akcentem położonym na przedostatnią sylabę oraz zgodnością brzmienia samogłosek dwóch ostatnich (a minimum półtorej) sylab (np. zagroda – nagroda),
- proparoksytoniczne (inaczej daktyliczne), w których akcent pada na trzecią sylabę wyrazu od końca, ten rodzaj rymów relatywnie rzadko występuje w języku polskim (np. czytaliśmy – pisaliśmy).
Przestrzeń rymowa i stopień dokładności
Rymy wyróżniamy także według zakresu współdźwięczności oraz podobieństwa między głoskami rymowanych wyrazów. Idąc tym tropem, wyznaczyć możemy:
- rymy bogate, które charakteryzują się nagromadzeniem współbrzmień (np. pięściom – częściom),
- rymy ubogie, najczęściej męskie, które nie mają wielu współbrzmień, ograniczają się często do jednej, końcowej samogłoski (np. ma – twa),
- rymy dokładne (inaczej pełne), których odpowiadające samogłoski są identyczne (np. słowa – mowa),
- rymy niedokładne (inaczej przybliżone), często spotykane w wierszu wolnym, które wbrew dosłownemu rozumieniu nazwy mogą być rymami bogatymi oraz takimi, w których występują współbrzmienia. Charakteryzują się jednak swobodnym układem zgłosek, a opierają się na nieregularnych powtórzeniach swoistych „odbić” fonetycznych pomiędzy głoskami (np. pyły – upał).
Rymy składane i łamane
Możemy się również zetknąć z sytuacją, w której przestrzeń rymu niejako wykracza poza przestrzeń danego słowa. Wówczas mamy do czynienia z rymem składanym (nam ma – wanna). Jeśli natomiast wyraz rymowany przełamany zostaje przez konwencję wersu, do czynienia mamy z rzadkim rymem łamanym. Przykłady takich rymów możemy znaleźć m.in. w twórczości Tadeusza Boya-Żeleńskiego.
Podział rymów ze względu na układ w wierszu
Według tego kryterium rymy możemy podzielić na:
- zewnętrzne, czyli te, które występują na końcu wersów,
- przekładane, z którymi mamy do czynienia, gdy wersy rymują się naprzemiennie, co drugi wers,
- wewnętrzne, które pojawiają się w innym miejscu wersu niż jego koniec (najczęstszą formą rymów wewnętrznych są rymy średniówkowe występujące przy średniówce),
- inicjalne, nieczęsto pojawiają się w polskich dziełach, nazywamy je także początkowymi, co słusznie sugeruje, że występują na początkach wersów,
- okalające, na które składają się dwa elementy spajające początkowy oraz końcowy wers,
- parzyste, które występują w przylegających do siebie wersach.
Podział rymów pod względem gramatycznym
Ten podział rymów zależy od rodzaju związków łączących wyrazy. Rozróżniamy:
- rymy gramatyczne, czyli takie, których współbrzmienie polega na jednakowych końcówkach gramatycznych (np. mam – dam),
- rymy niegramatyczne, które (jak sama nazwa wskazuje) łączą wyrazy o różnej formie gramatycznej (np. źle – mgle).
Istotność rymów
Rymy, choć ściśle kojarzone z mową wiązaną, występują także w prozie. Ich historia sięga średniowiecza i tłumaczeń poezji łacińskiej, a korzeni ich współczesnego kształtu doszukiwać możemy się w renesansowej poezji Jana Kochanowskiego. Rymy wyodrębniają wyrazy, podkreślają ich wartość semantyczną, współtworzą także rytm utworu, kształtując go pod względem brzmieniowym. Warto używać ich świadomie!
?
