Rajtuzy dla kawalera? Piwnica jako sklep? Wyrazy, które zmieniły znaczenie

Język żyje, wciąż ewoluuje i zmienia się. Polszczyzna naszych przodków często bywa dla nas niezrozumiała (wystarczy sięgnąć do literatury staropolskiej). Powodem są nie tylko zmiany gramatyczne, ale również leksykalne, które zaszły na przestrzeni wieków. Wiele wyrazów, których używamy na co dzień, miało niegdyś zupełnie inne znaczenie. Jeśli chcecie wiedzieć, co ma wspólnego piwnica ze sklepem, koniecznie przeczytajcie ten tekst.

Czym jest neosemantyzacja?

Nadawanie wyrazom nowych znaczeń to neosemantyzacja. Słowo „portal” łączymy z detalem architektonicznym, a od końca ubiegłego stulecia również ze stroną internetową. Podobnie jest z myszką – niegdyś kojarzyła nam się głównie z gryzoniem, dziś z narzędziem ułatwiającym korzystanie z komputera.

Znaczenie realne i etymologiczne wyrazu

Bywa również tak, że dane słowo zatraciło gdzieś po drodze swoje pierwotne znaczenie, zatarł się związek między jego pochodzeniem a budową słowotwórczą (inne jest znaczenie realne, a inne znaczenie etymologiczne wyrazu). I to nas dziś najbardziej będzie interesować.

Poniżej podajemy 10 przykładów, które na pewno Was zaskoczą!

1 Świetlica

Kojarzy nam się z miejscem, w którym przebywają dzieci przed lekcjami lub po zajęciach. Jest to także placówka o charakterze kulturalno-rozrywkowym. Niegdyś świetlicą nazywano najjaśniejszą izbę w domu – tę, do której wpadało najwięcej światła słonecznego.

2 Bielizna

Tak jak wskazuje nazwa, to ubranie w kolorze białym, biała szata. W dawnych czasach nie było takiego dużego wyboru najintymniejszych części garderoby jak dziś. Różne wariacje kolorystyczne pojawiły się później, a nazwa pozostała.

3 Płeć

Dotyczy nie tylko podziału na mężczyzn i kobiety. W XVII w. Jan Andrzej Morsztyn w wierszu „Niestatek”, pisząc o kobiecej urodzie, użył sformułowania „płeć mlekiem zsiadłem”. Oczywiście nie chodzi tu o kobiecość, a o twarz, cerę w kolorze zsiadłego mleka.

4 Kurdupel

To pogardliwe określenie osoby dość niskiego wzrostu. A czy wiedzieliście, że jest wiele teorii na temat tego słówka? Najciekawsza z nich dotyczy samego cesarza Napoleona, który nazywany był sercem ludu (fr. coeur de peuple), a jak wiadomo, do najwyższych osób nie należał. Inna próba rozwiązania tej zagadki to dostrzeżenie analogii między starocerkiewnym słówkiem krn, które oznaczało krojenie. Niektórzy, aby wyjaśnić tę sprawę, powołują się na język łotewski, w którym kartupelis oznacza ziemniaka…

5 Rajtuzy

W XIX w. nosili je mężczyźni. Nazwa wywodzi się z języka niemieckiego (Reithose, czyli reiten ‘jeździć konno’ i Hose ‘spodnie’). Były to obcisłe spodnie do jazdy konnej.

6 Bydło

Jak sama nazwa wskazuje, pierwotnie miało związek z bytem, czyli tym, co posiadamy – z dobytkiem, a nawet mieszkaniem (Czesi do dziś mieszkają w bytach). Dopiero od XV w. słowo „bydło” zaczęło odnosić się do zwierząt.

7 Kawaler

W XVI i XVII w. kawalerem był pasowany rycerz. Pierwotne znaczenie tego słowa pozostało w zaszczytnym określeniu Kawaler Orderu Orła Białego. A kawaleria to przecież wojska konne. Dopiero później kawalerami zaczęto nazywać mężczyzn stanu wolnego.

8 Miasto

To dziś duży, gęsto i planowo zabudowany teren. Dawniej miasto miało dwa znaczenia – ‘miejsce’ lub ‘zamiast’. Podobieństwo brzmieniowe jest tutaj nieprzypadkowe.

9 Czesne

Płacimy je za szkołę, za studia. Słowo to (pierwotnie czestne) ma związek z… czcią, czyli honorem, poważaniem. Czesne było dawniej opłatą sądową, czyli podziękowaniem dla sędziego.

10 Sklep

Sklepem nazywano niegdyś… piwnicę (a piwnica, jak sama nazwa wskazuje, służyła dawniej do przechowywania piwa, czyli… po prostu napojów.). Dawne piwnice stanowiły osobny budynek z wyraźnym sklepieniem. Do sklepu wychodziło się po napoje i zapasy żywności (np. ziemniaki). Tak jest dzisiaj. Tylko że sklepy stały się obiektami handlowymi.

Który przykład najbardziej Was zaskoczył? A może znacie jeszcze inne ciekawe słowa, które zmieniły swoje znaczenie?