Anglicyzmy w języku polskim
Angielszczyzna zrewolucjonizowała dzisiejsze podejście do języka. Jest to wszechobecny język międzynarodowy, którym posługuje się znaczna część społeczeństwa (choć najwięcej osób na świecie mówi po chińsku, a na drugim miejscu jest hiszpański) i który przeniknął do wielu języków, w tym do polszczyzny. Dzisiaj powiemy sobie co nieco o anglicyzmach. Czy ich obecność jest konieczna? Czy wszystkie tendencje związane z zapożyczaniem słów z angielskiego są mile widziane? Jak to wszystko wpływa na wygląd dzisiejszego języka polskiego? Poznajcie najpopularniejsze anglicyzmy. Zapraszamy!
Anglicyzmy i zapożyczenia – definicja
Według Andrzeja Markowskiego anglicyzmy to wyrazy, zwroty, typy derywatów, formy fleksyjne, konstrukcje składniowe lub związki frazeologiczne zapożyczone do polszczyzny z języka angielskiego.
W języku polskim wyróżniamy zapożyczenia, które obejmują zazwyczaj alternacje fonetyczno-ortograficzne, ale niekoniecznie, np. biznes, ksero czy marker.
Istnieją też kalki językowe (tzw. zapożyczenie ukryte), czyli dosłownie przetłumaczone słowa, zwroty, frazy, np. dysk twardy (hard disc) czy drapacze chmur (skyscrapers).
Anglicyzmy – krótko o ich historii w polszczyźnie
Język polski jest obfity w wyrazy, które pochodzą z wielu języków: łaciny, greki, francuskiego, rosyjskiego, niemieckiego oraz włoskiego. O zapożyczeniach już pisaliśmy, wystarczy sięgnąć tu: Zapożyczenia w języku polskim – język polski nie taki polski. Wpływ miała na to historia naszego kraju.
Anglicyzmy zaczęły pojawiać się na początku XX wieku w takich dziedzinach jak: handel (bar), kulinaria (dżem) oraz sport (kort, mecz, gem, set, rower). Jeśli chodzi o słowo rower, mamy do czynienia z eponimem, czyli wyrazem utworzonym od nazwy własnej (tak jak w przypadku adidasów, lewisów, wranglerów czy pampersów), konkretnie od nazwy angielskiej firmy Rover, która pod koniec XIX wieku rozpoczęła produkcję tychże środków transportu.
Po drugiej wojnie światowej angielski stał się już zdecydowanie językiem powszechnym. Chociaż u nas oczywiście silniejszy wpływ miał rosyjski, to anglicyzmy można było zaobserwować w rozrywce (disco, country, jazz, blues, serial, fan) oraz w sporcie (badminton, debel). Nieco później zadomowiły się u nas wyrazy ze świata nauki i techniki, jak chociażby komputer czy już znacznie później – laptop, internet czy skaner.
Lata 80. i 90. to tzw. boom na używanie wyrazów obcego pochodzenia, szczególnie zaczerpniętych z języka angielskiego. Wpływ miała na to moda (wspominane już adidasy czy lewisy, a także: lycra, dżinsy/jeansy, T-shirt, body, klipsy, pulower, legginsy, sweter, szorty), kultura i świat rozrywki, w której dużą rolę odegrała muzyka popularna, oraz filmy (słowo również pochodzące z angielskiego) i seriale.
W Polsce kultura anglosaska była i jest postrzegana bardzo wysoko. Być może na początku wynikało to z silnej potrzeby swego rodzaju ucieczki przed ruszczyzną, która kojarzyła się negatywnie. Dziś wpływ ma na to ogólny coraz wyższy współczynnik znajomości języka Shakespeare’a wśród Polaków, co pozwala na swobodną komunikację.
Obecność anglicyzmów w polszczyźnie – drażniąca czy nie?
Przede wszystkim trzeba sobie zadać pytanie, czy bylibyśmy w stanie uniknąć takiej ekspansji anglicyzmów do polszczyzny. Język polski (ale i języki w ogóle, w tym sam angielski!) składa się z ogromnej liczby słów obcego pochodzenia. Przez wieki napływały do niego słowa i zwroty z różnych stron świata, taki to już los naszego kraju (ale nie tylko naszego!). Wpływy z innych języków wzbogacają ten ojczysty, nie ma co do tego wątpliwości.
Dzięki temu ewoluuje on, ale i ulega pewnym tendencjom. Jest przystępniejszy, prostszy w odbiorze, w pewnym sensie na pewno bogatszy. Nierzadko rozszerza się również znaczenie słów, jak w przypadku myszy, która początkowo oznaczała w polszczyźnie tylko gryzonia, a dziś mamy także mysz komputerową (choć może współcześnie, w dobie laptopów, nieszczególnie tak popularną), czy słowa projekt, który oprócz szkicu oznacza również przedsięwzięcie do realizacji.
Trzeba sobie jednak jasno powiedzieć, że jest to jedna strona medalu. Drugą jest zaśmiecanie naszego języka zwrotami czy słowami, których zupełnie nie potrzebuje, ponieważ ma mnóstwo ich odpowiedników. Być może Polacy nie do końca zdają sobie sprawę, jak bogata jest polszczyzna, a szkoda. Zapewniamy Was, że sam język angielski nie jest tak obfity, jak nasz rodzimy (wszyscy jego miłośnicy pewnie się teraz obruszą, ale taka jest prawda). Poza tym czy nie powinniśmy pielęgnować polszczyzny chociażby ze względu na historię, jaką przeszła? Jesteśmy w niezwykle komfortowej sytuacji – wystarczy, że będziemy do języka ojczystego podchodzić z większą dbałością.
Anglicyzmy – oddajemy głos językoznawcom
Językoznawcy różnie patrzą na tak wysokie wartościowanie kultury anglosaskiej. Oczywiście zgodni są co do tego, że angielszczyzna ma niewątpliwie pozytywny wpływ na rozwój naszej mowy oraz że, tak jak niegdyś łacina, francuski (o galicyzmach już pisaliśmy, warto sięgnąć do naszego tekstu: Galicyzmy, czyli słownictwo zaczerpnięte z języka francuskiego, niemiecki czy rosyjski, dziś to angielski i cała anglosaska kultura jest na tzw. topie (słowo, a jakże, zaczerpnięte z angielskiego). Jednak przestrzegają oni, a wraz z nimi także my, przed tendencją „poprawiania” polskiego, która nie znajduje uzasadnienia. Czym innym jest zabawa angielszczyzną i próba adaptacji słów z niej pochodzących w polszczyźnie, a czym innym usilne, zupełnie niepotrzebne i szkodzące przekształcanie naszego samego już w sobie urozmaiconego języka.
W swoim Słowniku poprawnej polszczyzny językoznawca Andrzej Markowski pisze tak:
Używanie wyrazów i zwrotów obcojęzycznych tylko ze snobizmu, z chęci popisania się ich znajomością, jest zawsze naganne. Nie ma żadnych podstaw, żeby uważać jakiś obcy język, nawet tak modny i popularny jak dziś angielski (zwłaszcza w odmianie amerykańskiej), za lepszy, atrakcyjniejszy, bardziej zasługujący na szacunek i podziw niż język ojczysty.
Jan Miodek zaś w wywiadzie dla „Słowa Polskiego” powiedział:
Nie ma słów niepotrzebnych językowi. W tym sensie jestem i za „wow”, i za „super”, i za „ekstra” czy za „odjazdem”, „odlotem”, „cool” i „jazzy”. Całe zło zaczyna się w momencie, gdy ktoś, uczepiwszy się takiego modnego słowa, rezygnuje z całego wachlarza konstrukcji wariantywnych.
Anglicyzmy – przykłady
Przyszedł w końcu czas na podzielenie się z Wami kopalnią słów, które udało nam się zgromadzić, buszując po różnych tekstach źródłowych. Ich ogrom robi wrażenie, ale nie są to wszystkie wyrazy pochodzenia angielskiego w naszym języku (artykuł ten byłby wtedy rozmiarów epopei, a przyznacie, że i tak już jest wystarczająco długi ☺). Aby wszystko było dla Was czytelniejsze i łatwiejsze do uporządkowania sobie w głowach, podzieliliśmy owe anglicyzmy na kategorie.
- Biznes (który sam w sobie jest już zapożyczeniem, o czym pisaliśmy wyżej):
branding (w znaczeniu budowanie świadomości marki), businessman lub biznesmen (uwaga na pisownię! W języku angielskim men stosowane jest w liczbie mnogiej, u nas wyraz ten spolszczono i zintegrowano zapis graficzny z fonetyką. Takim samym przykładem jest słowo menedżer, choć dopuszcza się również pisownię menadżer i manager), businesswoman lub bizneswoman, broker, budżet, lider, partner, PR, sponsor.
- Kultura:
bestseller, dubbing, industrialny, oldschool (słowa staromodny czy staroświecki są zupełnie inaczej nacechowane), poster, produkcja (także w znaczeniu film), rock’n’roll, western.
- Kulinaria:
brunch, cheeseburger, czipsy/chipsy, drink, fast food, grill, hot dog, keczup, lunch, tost, toster.
- Moda:
bikini, blog, bloger/blogerka, boyfriendy (kobiece spodnie o męskim kroju), fashionistka, full cup (czapka z szerokim daszkiem), golf, kardigan, secondhand (choć przecież mamy w języku polskim takie słowa jak ciucholand lub szmateks), trend, trendy, topless, vintage.
- Nauka i technika:
CD, DVD, e-mail, flesz, folder, laser, link, MMS, monitoring, SMS, SPAM, smartfon, wideo.
- Rozrywka:
billboard, clubbing, event (choć wydarzenie naprawdę nie brzmi źle), hobby, hit, klub, party (balanga, impreza czy niegdyś prywatka bez przeszkód zastępują to słowo), pub, puzzle, relaks, reality show, serial, sezon (serialu), show, weekend, VIP.
- Sport:
aerobik, aut, bekhend, bungee, derby, doping, dżokej, forhend, futbol, golf, hokej, net, ring, rugby, team, tenis, tie-break, walkower, windsurfing.
- Zdrowie i uroda:
eyeliner, fitness, jogging, lifting, peeling, spray, szampon, tonik, trening, wazelina.
- Inne:
bukować (np. bilety na samolot, ale czyż nie lepiej brzmi zarezerwować?), camping (dziś już rzadko kto mówi biwak), copywriter, couchsurfing, czatować, happy end (szczęśliwe zakończenie nie jest chyba tak chwytliwe), kontener, lobby, parking, rewitalizacja, roaming, singiel/singielka, stres.
Jak widzicie, niektóre wyrazy zostały spolszczone, inne zaś zachowały oryginalną pisownię. Oprócz pojedynczych słów do polszczyzny przenoszone są całe frazy i konstrukcje gramatyczne, które są tłumaczone bądź też nie, jak np. być na topie, fair play, no name, New Age (choć z powodzeniem można pisać czy mówić Nowy Wiek/Nowa Era).
Nie wszystko złoto, co się świeci
Trzeba przyznać, że istnieją takie wyrazy i zwroty, które są nie do zastąpienia, ponieważ tłumaczenie nie oddaje tego samego lub jest wręcz niemożliwe (jak w przypadku idiomów, z którymi nierzadko borykają się tłumacze), a często przekracza magiczną liczbę jednego słowa, co w dzisiejszym świecie nie jest zbyt pożądane.
Szczególnie jest to widoczne w języku młodzieżowym i szeroko pojętym języku Internetu, w których używa się takich wyrazów lub sformułowań jak: epicki (od epic), hejt/hejtować, lajk, wall (ściana w przypadku Facebooka nie brzmi już tak samo), dilować z czymś (czyli radzić sobie z czymś) czy robić różnicę (to make a difference, czyli wnieść istotny wkład, zmieniać przebieg czegoś).
Musimy jednak zaznaczyć, że naszym zdaniem dwa ostatnie sformułowania nie powinny zaśmiecać polszczyzny. Podobnie jak: stretching (słowo oznaczające nic innego jak rozciąganie), tak często spotykany dziś leasing (czyli wynajęcie lub dzierżawa), dokładnie tak zamiast po prostu właśnie, board zamiast tablica, adresować problem (to jest naprawdę bardzo słabo brzmiąca konstrukcja), wydaje się być zamiast wydaje się, dedykowany zamiast przeznaczony, design zamiast projekt/model, make-up zamiast makijaż, randomowy zamiast przypadkowy.
Na koniec coś z przymrużeniem oka
We współczesnej polszczyźnie istnieje tendencja do tworzenia specjalnych form rzeczowników odczasownikowych z charakterystyczną dla angielszczyzny końcówką -ing, które niekiedy mają szalenie zabawny wydźwięk ☺ Są to m.in.: grobing, Łomżing (od popularnego producenta piwa), plażing, parawaning, smażing czy szoping. Oczywiście jest to forma zabawy, nie stosujemy tych słów w oficjalnych tekstach! O naszych rodzimych gerundiach możecie przeczytać tutaj: Gerundia – rzeczowniki odczasownikowe. Przykłady i wyjaśnienia.
Nieuniknione jest zjawisko przenikania języka angielskiego do polszczyzny. I dobrze, gdyż w ten sposób staje się ona bardziej uniwersalna, dopasowana do dzisiejszych czasów. Trzeba przyznać, że samo istnienie anglicyzmów i ich znajomość pomagają w opanowaniu tego języka obcego! Wszak zanim podejmiemy jego naukę, znamy już niemało słów, które brzmią podobnie lub wręcz tak samo. Pamiętajmy jednak, aby nie faszerować mowy ojczystej słowami czy sformułowaniami, których nie potrzebuje. W ten sposób powodujemy, że nasz język brzmi bardzo sztucznie, nieudolnie, zupełnie nieatrakcyjnie, czego, chyba się zgodzicie, absolutnie nie można o nim powiedzieć. Pielęgnujmy polszczyznę, bo zasługuje ona na szacunek.
Być może w Waszych głowach pojawiły się anglicyzmy niewymienione w naszym artykule. Podzielcie się nimi w komentarzach!
