Antyteza – co to jest? Definicja, funkcje i przykłady
Co to jest antyteza? Jaką funkcję pełni w tekście? Gdzie możecie znaleźć przykłady antytezy? Przeczytajcie nasz artykuł, dzięki któremu poznacie bliżej ten środek stylistyczny.
Czy kojarzycie ten cytat: „Pełno nas, a jakoby nikogo nie było”? Tak, macie rację. Te słowa pochodzą z Trenów Jana Kochanowskiego, napisanych jako wyraz rozpaczy poety po śmierci córki, a konkretnie z Trenu VIII. Czy wiecie, że właśnie w tym cytacie znajdziecie antytezę? Poniżej wyjaśniamy, na czym polega ten chwyt stylistyczny i w jakim celu stosują go poeci, pisarze i mówcy.
Antyteza – co to jest? Definicja
Antyteza (z greckiego antithesis, czyli ‘przeciwstawienie’) to zabieg polegający na zestawieniu przeciwstawnych określeń w jednej frazie lub zdaniu. Antytezę zalicza się do składniowych środków stylistycznych, ponieważ polega na specyficznym sposobie budowania zdań. Brzmi skomplikowanie? Już wyjaśniamy. Chodzi o łączenie w pary skontrastowanych, sprzecznych wobec siebie wypowiedzi, sądów czy stwierdzeń. Antyteza to nie pojedyncze wyrazy zestawione na zasadzie kontrastu (w takim wypadku mówi się o oksymoronie), ale całe wyrażenia lub zdania, które często mają paralelną, czyli podobną, budowę. Dobrze zobrazują to przykłady. Popatrzcie na te dwa przysłowia ludowe:
- lepiej z mądrym zgubić, niż z głupim znaleźć,
- lepszy wróbel w garści niż gołąb na dachu.
Antyteza – co to jest? Definicja
Antyteza (z greckiego antithesis, czyli ‘przeciwstawienie’) to zabieg polegający na zestawieniu przeciwstawnych określeń w jednej frazie lub zdaniu. Antytezę zalicza się do składniowych środków stylistycznych, ponieważ polega na specyficznym sposobie budowania zdań. Brzmi skomplikowanie? Już wyjaśniamy. Chodzi o łączenie w pary skontrastowanych, sprzecznych wobec siebie wypowiedzi, sądów czy stwierdzeń. Antyteza to nie pojedyncze wyrazy zestawione na zasadzie kontrastu (w takim wypadku mówi się o oksymoronie), ale całe wyrażenia lub zdania, które często mają paralelną, czyli podobną, budowę. Dobrze zobrazują to przykłady. Popatrzcie na te dwa przysłowia ludowe:
Antytezę łatwo pomylić z oksymoronem. Sprawdźcie, czym charakteryzuje się oksymoron: Oksymoron – środek stylistyczny, który warto znać! Definicja i przykłady.
Funkcja antytezy
Po co poeci stosują antytezę? Oczywiście w celu zwiększenia ekspresji przekazu! Na przykład żeby przedstawić to, co trudno wyrazić, czyli uczucia, emocje lub pojęcia związane z wiarą. Dlatego antyteza często pojawia się w liryce religijnej i erotycznej. Jest też cechą charakterystyczną poezji barokowej. Pamiętacie poniższe utwory? W nich także znajdziecie antytezy:
- „Leżysz zabity i jam też zabity,
Ty – strzałą śmierci ja – strzałą miłości,
Ty krwie, ja w sobie nie mam rumianości,
Ty jawne świece, ja mam płomień skryty (…)”.
Jan Andrzej Morsztyn Do trupa
- „I nie miłować ciężko, i miłować
Nędzna pociecha (…)”.
Mikołaj Sęp-Szarzyński Sonet V
Antyteza jako figura retoryczna
Antyteza to także chwyt chętnie stosowany w retoryce. Za jej pomocą mówcy podkreślają paradoksy, wskazują na jakieś zaskakujące powiązania między zjawiskami czy po prostu pokazują, jak sprawnie żonglują słowem. Oto kilka przykładów:
- „Nie pytaj, co twój kraj może zrobić dla ciebie, zapytaj, co ty możesz zrobić dla swojego kraju”.
John F. Kennedy
- „Musimy nauczyć się żyć razem jak bracia, jeśli nie chcemy zginąć razem jak szaleńcy”.
Martin Luther King
„To jest mały krok dla człowieka, ale wielki skok dla ludzkości”.
Neil Armstrong
Antyteza – przykłady w literaturze
- „Zauważamy rzeczy, które nie działają. Nie zauważamy rzeczy, które działają”.
Douglas Adams Łosoś wątpliwości: ostatni raz autostopem po galaktyce
- „Była to najlepsza i najgorsza z epok, wiek rozumu i wiek szaleństwa, czas wiary i czas zwątpienia, okres światła i okres mroków, wiosna pięknych nadziei i zima rozpaczy. Wszystko było przed nami i nic nie mieliśmy przed sobą. Dążyliśmy prosto w stronę nieba i kroczyliśmy prosto w kierunku odwrotnym”.
Charles Dickens Opowieść o dwóch miastach
- „A dać raczy, Jegoż prosimy:
A na świecie zbożny pobyt,
Po żywocie rajski przebyt!”.
Bogurodzica (autor nieznany)
- „Gdy jesteśmy szczęśliwi, zawsze jesteśmy dobrzy, ale gdy jesteśmy dobrzy, nie zawsze bywamy szczęśliwi”.
Oscar Wilde Portret Doriana Graya
- „By chleb był dla miłości, nie miłość dla chleba”.
Krzysztof Kamil Baczyński Polacy
- „A lepiej
W piekle panować, niźli służyć w niebie”.
John Milton Raj utracony
