fbpx
Internetowa poradnia językowa Polszczyzna.pl. 10+ redaktorów, 20 000+ haseł, 1 000 000+ czytelników każdego miesiąca.
Polszczyzna Logo
sprawdź...

Pisownia rz i ż – rozwiewamy wszystkie wątpliwości

Pisownia rz/ż za czasów szkolnych dla wielu stanowiła prawdziwą zmorę. W poniższym tekście odczarowujemy zasady tej pisowni, bo zamykamy w pigułce to, co najważniejsze!

Pisownia rz i ż – rozwiewamy wszystkie wątpliwości - Polszczyzna.pl

Jaki jest sens podwójnej pisowni rz/ż?

No właśnie. Zapewne nieraz zastanawialiście się, skąd wziął się podwójny zapis głoski ż, brzmiącej przecież w obu przypadkach identycznie. Jednak brak różnicy w brzmieniu rz i ż to zjawisko, które nie zawsze istniało w języku polskim. Choć współcześnie na podstawie jedynie brzmienia wyrazu osoba nieznająca zasad ortografii nie mogłaby określić jego pisowni, dawniej ta różnica była oczywista. Dlaczego? Obie głoski wymawiano inaczej. W słowach zawierających współcześnie rz wieki temu funkcjonowało miękkie r (zapisywane jako r’).

Jego brzmienie pokrywało się z r do dziś aktualnym w języku rosyjskim (np. w wyrazie „море”– morie – pol. morze). Później w artykulacji pojawiła się także głoska j, niejako w celu ułatwienia wypowiedzenia słów zawierających w sobie miękkie r’. Na pojawienie się ż w wymowie miała natomiast wpływ gwara, której naturalne procesy wpłynęły na transformację j na ż. Jak łatwo się więc domyślić, wyraz morze zapisywano i artykułowano wówczas morże. W pisowni jednak pozostało rz.

Pisownia rz i ż – zasady

Do rzeczy! Bogata historia omawianego zagadnienia współcześnie odzwierciedla się w wielu niejasnościach ortograficznych. Pomimo dużej liczby wyjątków istnieją zasady, które pomogą Wam w zapamiętaniu zasad pisowni rz/ż.

Pisownia ż

Ż należy pisać wtedy, gdy w słowie, jego odmianie lub w wyrazach pokrewnych odnajdujemy następujące wymiany:

– Ż na G (książka – księga)
– Ż na S (papież – papieski)
– Ż na H (drużyna – druh)
– Ż na Z (obraża – obraza)
– Ż na Ź (przewożę – przewoźnik)
– Ż na DZ (koleżanki – koledzy)

Ż figuruje też w partykułach -że oraz , np. takaż, jakże.

Pisownia ż znajduje zastosowanie również po literach L, Ł oraz R, jednak od tej zasady istnieją wyjątki, np. w wyrazie współrzędne.

Oprócz tego ż zapisujemy po literze N w wyrazach zapożyczonych, takich jak „rewanż”.

Istnieją także wyrazy, których pisownia z ż sama w sobie stanowi regułę. Są to następujące słowa rodzime: mżawka, zawżdy, gżegżółka, wżdy, oraz piegża.

Pisownia rz

Rz należy z kolei pisać wtedy, gdy w słowie, jego odmianie lub formie pokrewnej występują wymiany na R (wierzyć – wiara) oraz RR (mirze – mirra).

Pisowni rz używamy także w przyrostkach: -arz, -mierz, -erz oraz -mistrz.

Jak od większości reguł, również od tej istnieją wyjątki, tak jak na przykład w wyrazie instruktaż.

Co równie istotne, rz występuje po spółgłoskach: b, t, d, k, p, g, ch oraz j. Wyjątkami od tej reguły są formy wyższe i najwyższe przymiotników, a także inne słowa, w których zamiast oczekiwanego rz występuje sz (na przykład w wyrazie kształt).

Na kłopoty – słownik!

Chociaż wymienione przez nas reguły nie są skomplikowane, liczba odstępstw od nich przyprawia o zawrót głowy. Niewątpliwie wpłynęła na to zawiła historia zapisu głoski ż, wpływ gwary oraz setki lat jego kształtowania. W przypadku niepewności na pomoc przychodzą słowniki.

Czy odmiana wyrazów przez przypadki gramatyczne sprawia Ci trudności? Sprawdź nasz artykuł – po jego przeczytaniu na pewno znikną wszelkie wątpliwości dotyczące tego zagadnienia. A jeśli poprawna pisownia jest Twoją bolączką, przetestuj nasze narzędzie, które poprawi (prawie) każdy błąd językowy! Sprawdź pisownię dowolnego tekstu już teraz!

Napisane przez

Autorka projektu społecznego „Ukraina – domy bez kobiet”, dziennikarka, autorka wywiadów i artykułów. Pisze wiersze, choć na razie do szuflady. Jest miłośniczką reportaży. Interesuje się Bliskim Wschodem i tematami społecznymi z naciskiem na ruchy feministyczne oraz pokłosie migracji zarobkowych i nie tylko.