Dopełniacz. Wszystko, co należy o nim wiedzieć
„Dopełniacz: Kogo? Czego?” – pamiętacie, jak właśnie w ten sposób uczyliście się odmiany przez przypadki? I najczęściej to właśnie tu nasza pamięć o dopełniaczu się kończy. A szkoda, bo niestety bardzo dużo osób ma problem z tym przypadkiem.
Podstawowe informacje o dopełniaczu
Przede wszystkim należy zaznaczyć istotę dopełniacza w języku polskim. Otóż drugi przypadek deklinacji jest tym, którego używamy najczęściej, oczywiście zaraz po mianowniku. Dopełniacz odpowiada na pytania: Kogo? Czego? I często w głowach mamy dodatkową kwestię – nie ma, która pomaga uczniom w zapamiętaniu odmiany przez przypadki. Dopełniacz może zastępować biernik. Dzieje się tak wówczas, gdy czasownik występuje w formie przeczącej, np. Nie zrobił prania, Nie pocałował Danusi, Nie wypił piwa.
Problemy z końcówkami liczby pojedynczej rodzaju męskiego
To z nimi mamy największe problemy. Nie wiemy, czy dany wyraz zakończyć na -a, czy może -u. Dlatego spieszymy z wyjaśnieniami.
- Rzeczowniki rodzaju męskiego, które kończą się na literę -a w mianowniku, na przykład:
kierowca, kolega, tata, w dopełniaczu mają końcówkę -y lub -i (kierowcy, kolegi, taty).
- Dopełniacz z końcówką -a znajdziemy wśród nazw:
- osób lub zawodów: pisarz – pisarza, grabarz – grabarza, tancerz – tancerza,
- miar i wag: kilogram – kilograma, kilometr – kilometra, tysiąc – tysiąca,
- naczyń i sztućców: talerz – talerza, kubek – kubka, widelec – widelca,
- miesięcy: marzec – marca, maj – maja, czerwiec – czerwca, nazw marek, owoców itp.: arbuz – arbuza, maluch – malucha, granat – granata.
- W rodzaju męskim liczby pojedynczej dopełniacz z końcówką -u stosujemy w:
- skrótowcach: PISF – PISF-u, MCK – MCK-u,
- rzeczownikach zbiorowych, abstrakcyjnych: humor – humoru, wywiad – wywiadu, wypadek – wypadku,
- rzeczownikach materialnych piasek – piasku, diament – diamentu, długopis – długopisu.
- Dopełniacz rzeczownika liczby pojedynczej rodzaju nijakiego ma końcówkę -a, na przykład: okno – okna, krzesło – krzesła, ciastko – ciastka.
- W rodzaju żeńskim liczby pojedynczej stosujemy końcówkę -i lub -y, na przykład: panna – panny, smycz – smyczy, szminka – szminki.
Dopełniacz w homonimach
To częsta zagwozdka dla osób, które nie pochodzą z Polski. Powód? Nie dość, że trzeba uporać się ze znaczeniem danego słowa w odpowiednim kontekście (zrozumieć homonimy), to jeszcze użyć odpowiedniej końcówki. I tak, mamy 40 dni postu, ale na Facebooka nie dodaliśmy posta, nie mamy zamka przy kurtce, ale nie mieszkamy w zamku, bo go nie mamy. Podobnie wygląda sytuacja z przypadkami! W odniesieniu do deklinacji mówimy o braku jakiegoś przypadka, ale gdy w życiu nie przeżyliśmy jakiejś sytuacji, powiemy, że nie mieliśmy takiego przypadku.
A jakie są Wasze ulubione błędne odmiany dopełniacza?
