Dyspensa – znaczenie słowa i przykłady użycia
Wyraz dyspensa przywodzi zwykle na myśl ogłoszenia parafialne – niekiedy z ołtarza padają bowiem słowa, które zwalniają wiernych z obowiązującego postu. Czy dyspensa ogranicza się jednak do komunikatu księdza dobrodzieja i pozwolenia na bezkarne spożywanie produktów mięsnych w ostatni dzień roboczego tygodnia? Czym dokładnie jest dyspensa i jakie są synonimy tego słowa? Odpowiedzi znajdziecie w naszym tekście.
Wycinek z prawa kościelnego
Dyspensa to pojęcie, które ściśle wiąże się z prawodawstwem Kościoła Rzymskokatolickiego. W jego świetle oznacza rozluźnienie przepisów prawa kanonicznego w jakimś określonym przypadku – jest to bowiem akt jednorazowy.
Dyspensa dotyczy więc konkretnych okoliczności i jest uzyskiwana przez konkretną osobę lub grupę osób. Udzielić jej może uprawniony przedstawiciel władz kościelnych (np. papież, biskup, proboszcz).
Dotyczyć może zaś spraw rozmaitych, jak np. wspomnianego postu, a także uczestnictwa we mszy świętej (np. zwolnienie z tego obowiązku podczas pandemii), może być ponadto związana z zawarciem małżeństwa (w przypadku przeszkody pokrewieństwa, wieku, różnych religii).
Przyczyna zwolnienia z obowiązujących przepisów musi być słuszna i racjonalna, powinna również brać pod uwagę ustawę, od której się dyspensuje. Niespełnienie powyższych warunków może skutkować tym, że dyspensa będzie niegodziwa, a także nieważna.
Dyspensa na…
Tymczasem okazuje się, że słowa – wydawałoby się zarezerwowanego dla prawa kanonicznego – można użyć również w innych kontekstach. Bo też dyspensy tak naprawdę może udzielić każdy sam sobie. Jeśli więc jestem na ścisłej diecie, mogę sobie dać dyspensę w związku z jakąś specjalną okazją – pozwalam sobie wówczas na zakazane na co dzień smakołyki.
Dyspensa – co to jest? Co to znaczy? Definicja, czyli znaczenie słowa
Słowo dyspensa ma następujące definicje:
1Uchylenie zakazu, który wynika z obowiązujących przepisów prawa kanonicznego, udzielane przez odpowiednie władze kościelne,
2Zwolnienie z jakiegoś obowiązku (często w żartobliwym kontekście).
Przykłady z życia
Proboszcz udzielił parafianom dyspensy od spożywania mięsa.
Zrobiłam sobie dyspensę od rygorystycznej diety.
Dyspensa – synonimy i wyrazy bliskoznaczne
Pomocne w zapamiętaniu tego, co to jest dyspensa, będą na pewno synonimy i wyrazy bliskoznaczne:
- zwolnienie,
- uchylenie,
- rozluźnienie,
- indult.
Dyspensa – pochodzenie słowa, czyli o etymologii
Wyraz dyspensa pochodzi z łaciny, gdzie dispensare oznacza ‘zwolnienie’. Słowo dispensare wywodzi się zaś od łacińskiego dispensare, czyli ‘wymierzać, rozdzielać’.
Popularne połączenia słowa dyspensa
- Udzielać komuś dyspensy,
- otrzymać dyspensę,
- dyspensa od postu,
- dyspensa papieska.
Wyrazy pokrewne
- Dyspensować
Przykłady użycia słowa dyspensa w literaturze
Eksperyment odbył się niecałe 100 metrów od klasztoru braci Franciszkanów, gdzie przy kościele z czerwonej cegły znajduje się słynna kaplica rodu Oświęcimiów, poświęcona pamięci brata i siostry, co się zakochali w sobie na zabój, ale zanim nadeszła z Watykanu dyspensa na ślub, ona zmarła z choroby, a on ze zgryzoty. Albo odwrotnie.
Ryszard Sługocki, Na przekór i na bakier
Na przykład udzielana sobie podczas świąt dyspensa nie pozwala już na prosty powrót do racjonalnego odżywiania się. Czasopisma kobiece i czasopisma poświęcone zdrowiu zachęcają do „odkupienia winy” przez ścisłą dietę. Religijna dyspensa była prawdziwą dyspensą i naprawdę zwalniała z obowiązku postu. Tymczasem osobiście udzielona sobie dyspensa nie gwarantuje już poczucia niewinności. Jest nawet na odwrót: udzielenie sobie dyspensy pociąga za sobą konieczność pokuty.
Małgorzata Jacyno, Kultura indywidualizmu
Przykłady użycia słowa dyspensa w prasie
Wymagana jest też dyspensa biskupa, gdy kandydatka na żonę jest niepełnoletnia (niezależnie od wymaganej przez prawo rodzinne zgody sądu opiekuńczego na zawarcie takiego małżeństwa).
Obywatel w urzędzie, „Polityka” 2008
Ważnym dniem marcowym jest 19, czyli imieniny Józefa, jedyny dzień w czterdziestodniowym czasie Wielkiego Postu, kiedy przypada dyspensa, czyli zwolnienie z rygorów postnych.
G. Czerwińska, Kalendarz polski: Marcowe przedwiośnie, „Tygodnik Ciechanowski” 2003
Przykłady użycia słowa dyspensa w internecie
Jeśli małżeństwo zostało ważnie zawarte i nie zostało dopełnione poprzez akt współżycia cielesnego, to można uzyskać dyspensę od stolicy apostolskiej od małżeństwa ważnie zawartego, ale niedopełnionego. Ta dyspensa zwalnia ze złożonej przysięgi małżeńskiej.
Rozmowa – ks. Paweł Buchta, Onet.pl – Rozmowy, 2003
