Pleonazm, czyli masło maślane. Cofasz się zawsze do tyłu, a spadasz tylko w dół
Tym razem przyjrzymy się bliżej zjawisku, które powszechnie znane jest jako masło maślane. Fachowe określenie związku wyrazowego, w którym jedna część wypowiedzi zawiera te same treści, które występują w drugiej części, to pleonazm. Czasami więc lepiej pójść na skróty i mówić prościej, ale poprawnie. Sprawdźcie na naszej liście pleonazmów, czy nie ma na niej wyrażeń, których używacie na co dzień!
Pleonazm zalicza się do błędów stylistycznych i logicznych. Oto zebrane przez nas popularne pleonazmy:
- banalnie proste – już samo „banalnie” oznacza ‘bardzo łatwo’. Wystarczy powiedzieć, że coś jest proste. Po prostu.
- pełny komplet – skoro mamy komplet, to znaczy, że niczego nie brakuje i zestaw stanowi całość.
- akwen wodny – a czy ktoś widział akwen piaskowy? Słowo „akwen” ma związek z aqua, czyli z wodą w języku łacińskim.
- cofać się do tyłu, cofać się wstecz – chcielibyśmy zobaczyć cofnięcie się do przodu. To byłoby z pewnością spektakularne (chyba tylko Michael Jackson tak potrafił…).
- spadać w dół – to oczywiście podstawowe prawo grawitacji. Nie obowiązuje poza planetą Ziemią.
- podnieść do góry – nie żyjemy w próżni i niestety ciężkie przedmioty musimy podnosić siłą naszych mięśni albo za pomocą dźwigu. Ruch ten zawsze jest skierowany w górę.
- wrócić z powrotem – wrócić można z dzieckiem, z psem, z zakupami, ale z powrotem?
- cięta riposta – riposta to z definicji ‘cięta, trafna i szybka odpowiedź’. Zostawmy ripostę w samotności. Obroni się sama, towarzystwa wyrazu określającego nie potrzebuje.
- tworzyć utwór – wszystko, co powstaje w akcie tworzenia, to utwory. Utwór można napisać, skomponować… Unikajmy takich niezgrabnych określeń, używając konkretnych czasowników.
- kontynuować dalej – to sformułowanie ma w sobie coś z nieskończoności… Kontynuuj dalej i dalej… A kontynuacja to dalsze wykonywanie rozpoczętej już czynności.
- okres czasu – dlaczego niektórzy tak mówią? Żeby nie mylić jakiegoś okresu z menstruacją? Wystarczy powiedzieć samo „czas” albo „okres”.
- wzajemna współpraca – skoro ktoś współpracuje z kimś, to jest między tymi osobami jakaś współzależność, czyż nie?
- zabić na śmierć – czasem ofiara wygląda na martwą, jednak cudem się budzi.
- fakt autentyczny – każdy fakt jest autentyczny. Serio.
- w miesiącu marcu – marzec jest miesiącem, tego nikomu nie trzeba wyjaśniać.
- sędziwy starzec – każdy starzec jest sędziwy, czyli po prostu stary.
- geneza powstania – geneza to czynniki, które przyczyniły się do powstania czegoś, np. geneza „Pana Tadeusza”, ale: geneza powstania listopadowego. W drugim przypadku mamy do czynienia ze zrywem narodowym, którego nazwa jest homonimem.
- martwy trup – tu chcemy mieć pewność, czy nie mamy do czynienia z nocą żywych trupów…
Czym są tautologie?
To też zbędne powtórzenia, ale relacja między wyrazami jest najczęściej współrzędna, a nie jak w przypadku pleonazmów – nadrzędno-podrzędna. Prościej mówiąc – są to sformułowania takie jak:
- stan i kondycja
- i jeszcze na dodatek
- siła i moc
- suwerenność i niezawisłość
- odwaga i męstwo
- najlepszy i optymalny
Wyrazy o tym samym znaczeniu występują obok siebie. Zupełnie niepotrzebnie. Tautologie, podobnie jak pleonazm, to także błędy stylistyczne. Jak ich uniknąć? Przede wszystkim najpierw należy zastanowić się nad tym, co zamierzamy powiedzieć. Warto zapamiętać naszą listę i unikać jak ognia ujętych na niej wyrażeń. Jeśli wydaje nam się, że dodatkowe określenia wzbogacają nasz język, najpierw przemyślmy, czy nie powielimy tego, co już wyraziliśmy.
Zauważcie, jak trudną sztuką jest precyzyjne wypowiadanie się, bez popadania w pustosłowie i bez dublowania treści. Czasem mniej znaczy więcej, jak mawiała Coco Chanel. Jej słowa możemy odnieść także do języka.
PS Których pleonazmów i tautologii zabrakło w naszej kolekcji? Stwórzmy razem „pełny komplet”! :)
?
