Przyimek – wszystko, co trzeba o nim wiedzieć
W, obok, do, na, przed, za – przyimek to na pierwszy rzut oka raczej niepozorna część mowy. Ale niech Was to nie zwiedzie! Poznajcie bliżej przyimek, bez którego naprawdę trudno byłoby nam skutecznie się komunikować. Wśród części mowy w języku polskim znajdziemy przyimek. O tym, jaką pełni funkcję, jakie są jego rodzaje i na co ma wpływ, dowiecie się z tego artykułu.
Przyimek – co to jest?
Przyimek to nieodmienna i niesamodzielna część mowy. W pojedynkę nie ma znaczenia i nie pełni żadnej funkcji. Dopiero w towarzystwie innej części mowy zyskuje sens. Przyimek może pojawić się w najbliższym sąsiedztwie:
- rzeczownika – Siedzę w poczekalni. Wracam do Poznania.
- zaimka – Mówił tylko o niej. Zakochał się w niej.
- liczebnika – Podziel przez cztery! A potem dodaj do dwóch.
- przymiotnika – Zagrajmy w zielone. Idź po młodszego.
- przysłówka – Pojechali za daleko. Czekamy od wczoraj.
Co to jest wyrażenie przyimkowe?
Przyimek, łącząc się z inną częścią mowy (czyli rzeczownikiem, zaimkiem, liczebnikiem itd.), tworzy wyrażenie przyimkowe. Oto kilka przykładów:
- Biegamy po lesie.
- Odejdź ode mnie.
- Przychodzisz za wcześnie.
- Będę grał w grę.
- Zaśpiewajcie z nimi!
- Księżyc świeci na niebie.
Takie wyrażenie przyimkowe jest bardzo wszechstronne! W zdaniu może być:
- składnikiem podmiotu: (kto?) Babcia z wnuczką pieką ciasto.
- przydawką: Mężczyzna (który?) w garniturze pogwizdywał wesoło.
- dopełnieniem: Wczoraj napisałam (do kogo?) do niego list.
- okolicznikiem: Deser zjemy (kiedy?) po spacerze.
- orzecznikiem (czyli częścią orzeczenia): Twój pomysł jest (jaki jest?) do niczego!
Po co nam przyimki?
Przyimki przydają nam się do określania stosunków między wyrazami:
- przestrzennych (pomyślcie, gdzie może być kot. Może siedzieć na płocie, obok płotu, przy płocie, za płotem, przed płotem itd.).
- czasowych (zastanówcie się, kiedy przeczytacie ten artykuł. Może to się stać za minutę, po godzinie, w trzy sekundy, jutro z rana itd.).
- celowych (spróbujcie odpowiedzieć na pytanie: gdzie wybiera się Janek? Może iść po zakupy, do kolegi, na imprezę itd.).
- przyczynowych (jak myślicie, dlaczego Zosia płakała? Może z żalu, przez nieuwagę albo wskutek nieszczęścia?).
Przyimki proste i złożone
Ze względu na budowę przyimki możemy podzielić na proste i złożone. Jak je rozróżnić? Przyimki proste są niepodzielne słowotwórczo, czyli – mówiąc obrazowo – „jednoskładnikowe”. W tej grupie znajdziemy krótkie przyimki, na przykład: w, do, od, na, pod, przy, w, między.
Natomiast w przyimkach złożonych bez trudu dostrzeżemy „składniki”, z których powstały. Oto przykłady przyimków złożonych:
- ponad (po + nad),
- poprzez (po + przez),
- spośród (z + po + śród),
- zza (z + za),
- znad (z + nad).
Przyimki rządzą… przypadkami
Przyimki potrafią rządzić! Oznacza to, że przyimek wymaga od towarzyszących im odmiennych części mowy konkretnych przypadków. Oto kilka przykładów:
- nad (kim? czym?) – narzędnik: nad ziemią, nad mostem,
- do (kogo? czego?) – dopełniacz: do mamy, do domu,
- w (o kim? o czym?) – miejscownik: w pokoju, w szkole,
- zza (kogo? czego?) – dopełniacz: zza ściany, zza gór,
- obok (kogo? czego?) – dopełniacz: obok drzewa, obok ciebie,
- wbrew (komu? czemu?) – celownik: wbrew sobie, wbrew zakazowi.
Ile jest przypadków w języku polskim? Sprawdźcie, czy dobrze pamiętacie!
Pisownia przyimków
Wiemy już, czym jest przyimek, teraz czas na pisownię tej części mowy. Oto najważniejsze zasady pisowni przyimków:
- Przyimek i wyraz, który poprzedzają, piszemy oddzielnie: ponad chmurami, w podziemiach, na falach, za tobą.
- Przyimki złożone piszemy razem: wśród zwierząt, zza szafy, znad powierzchni.
- Jeśli przyimek złożony składa się z przyimka z i drugiego przyimka, który rozpoczyna się od głoski bezdźwięcznej, z zamienia się w s: spod ziemi („z” zamienia się w „s”, ponieważ przyimek pod zaczyna się od bezdźwięcznej głoski „p”), spośród nas.
- Niektóre przyimki proste mogą przyjmować końcówkę -e: beze mnie, we Wrocławiu, nade wszystko, przede wszystkim.
