Przymiotnik – funkcje, rodzaje, odmiana

Językowy opis świata zwykle nie ogranicza się do nazywania osób, rzeczy czy zjawisk. Nasze wypowiedzi często bowiem wymagają dookreślenia, doprecyzowania, ubarwienia, dodatkowego oznaczenia. Z pomocą przychodzi nam wówczas przymiotnik, który wesprze nas przy określaniu cech i właściwości wskazywanych przez rzeczownik przedmiotów. Przypomnijmy więc sobie najważniejsze informacje na temat przymiotnika, jego funkcji w zdaniu i odmiany.

Przymiotnik – funkcje, rodzaje, odmiana

Przymiotnik – ogólne informacje

Przymiotniki określają cechy stałe lub doraźne, chwilowe i trwałe, widoczne gołym okiem i niedostępne zmysłom. Niekiedy nazywają barwę (np. biała ściana, czerwony sweter), kształt (np. okrągła tarcza, trójkątna chusta), innym razem wielkość (np. długa ulica, wysoki chłopiec), materiał (np. drewniana podłoga, gliniana beczka), a także cechy wewnętrzne (np. pilny uczeń, łagodny pies).
Ale za pomocą przymiotników możemy też wyrazić swój stosunek do czegoś lub kogoś – przymiotniki pozwalają bowiem formułować subiektywne opinie i oceny, zarówno pozytywne, jak i negatywne (np. ładny obrazek, dobry człowiek, niesmaczny obiad).

Co to jest przymiotnik?

Przymiotnik to samodzielna, odmienna część mowy, która określa cechy lub właściwości osób, przedmiotów i zjawisk.

Na przykład:

Był bezwzględnym i fałszywym człowiekiem.
Przeczytałam ciekawą książkę.
Kiedy wracaliśmy, spadł ulewny deszcz.

Przymiotnik odpowiada na pytania: jaki?, jaka?, jakie? (np. czerwony sweter), czyj?, czyja?, czyje? (np. psia łapa), który?, która?, które? (np. kolejny klient). Występuje najczęściej w towarzystwie rzeczownika. Nazywa cechy i właściwości osoby, przedmiotu lub zjawiska, jest wobec rzeczownika podrzędny i dostosowuje się do jego form gramatycznych – przyjmuje jego rodzaj i tak samo odmienia się przez przypadki oraz liczby.

Podobną do przymiotników funkcję pełnią imiesłowy przymiotnikowe, które choć pochodzą od czasowników, to łączą się z rzeczownikami i tak jak przymiotniki podlegają deklinacji – poświęciliśmy im trochę miejsca tutaj: Imiesłów przymiotnikowy – czyli co?.

Odmiana przymiotników

Przymiotnik odmienia się przez przypadki, rodzaje i liczby. Występuje w liczbie pojedynczej (np. piękny, mądry, wysoki) i mnogiej (np. piękni, mądrzy, wysocy). W liczbie pojedynczej przyjmuje rodzaj męski, żeński lub nijaki (np. mały – mała – małe, gorący – gorąca – gorące), natomiast w liczbie mnogiej – męskoosobowy (np. mali, wielcy, mądrzy, wysocy) lub niemęskoosobowy (np. małe, wielkie, mądre, wysokie).

Warto wspomnieć, że niektóre rzeczowniki odmieniają się tak jak przymiotniki, np. myśliwy, krawcowa, gajowy, dyżurny. Godne uwagi w tym kontekście są również przymiotniki takie jak wart, godzien, zdrów, gotów, które w zdaniu mogą wystąpić jedynie jako część orzeczenia w połączeniu z czasownikiem być (np. Bądź zdrów, Jestem ciekaw). Niektóre z nich (np. rad, kontent, wart) mają tylko jedną formę bezkońcówkową, natomiast inne (np. ciekawy – ciekaw, gotowy – gotów) to oboczne postacie form regularnych.
Należy ponadto wspomnieć, że niektóre z przymiotników nie podlegają odmianie – to zwykle słowa zapożyczone, np. super, khaki, mini.

Podział przymiotników

Przymiotniki dzieli się zwykle na:

Przymiotnik – funkcja w zdaniu

W zdaniu przymiotnik pełni najczęściej funkcję przydawki – towarzyszy rzeczownikowi i pozostaje z nim w związku zgody, a więc ma taką samą liczbę, rodzaj i przypadek, np.

Widziałam wczoraj świetny film.
Kupiłam sobie niebieską sukienkę.

Więcej o przydawce możecie przeczytać tutaj: Przydawka – wszystko, co chcielibyście o niej wiedzieć!.

Przymiotnik może być również częścią składową orzeczenia w funkcji orzecznika, np.

Ania jest bardzo ładna.
Książka, którą mi pożyczyłeś, jest bardzo ciekawa.
Następnym razem będę szybsza.

W zdaniu przymiotnik występuje ponadto jako dopełnienie (np. Nasza fundacja pomaga biednym) lub podmiot, np. (Szczęśliwi czasu nie liczą, Chory poczuł się gorzej).

Stopniowanie przymiotników

Cechy, które oznacza się za pomocą przymiotników, mogą występować w różnym stopniu natężenia – większym i mniejszym, największym i najmniejszym, np.

Ten uczeń jest bardzo zdolny, ale ty jesteś jest zdolniejszy.
Myślałam, że mam ciężką torbę, ale twoja jest o wiele cięższa.

Tego rodzaju relacje wyraża się przez formy stopniowania przymiotników – wyróżniamy trzy stopnie: równy, wyższy i najwyższy. Nie wszystkie cechy określane przez przymiotniki ulegają jednak stopniowaniu (np. drewniany, papierowy, pusty).

Ten temat poruszaliśmy już jednak tutaj: Stopniowanie przymiotników – wszystko, co powinniście o tym wiedzieć.

Kilka słów o pisowni przymiotników

Przymiotniki, podobnie jak pozostałe części mowy, mogą prowokować pytania związane z poprawnością językową, takie jak np. pisownia partykuły nie z przymiotnikami. Ogólna zasada mówi, że w tym przypadku stosujemy pisownię łączną, ale od tej reguły istnieje szereg wyjątków, o których wspominaliśmy już tutaj:

Nie z przymiotnikami – pisownia partykuły nie.

Kłopotliwe pod względem pisowni mogą być ponadto przymiotniki złożone, np. jasnoniebieski, krótkowłosy, biało-czerwony. Zasada jest jasna i mówi, że jeśli połączone człony są nierównorzędne znaczeniowo, to zapisujemy je razem (np. kolor jasnoniebieski – pierwszy człon określa drugi), jeśli natomiast przymiotnik jest połączeniem członów równorzędnych, to zapisujemy go z łącznikiem (np. flaga biało-czerwona – zarówno biała, jak i czerwona).

Przymiotnik i rzeczownik

Niekiedy też zastanawiamy się, jakie miejsce powinien zająć przymiotnik w sąsiedztwie rzeczownika. Według ogólnej zasady przymiotnik nazywający cechę indywidualną, przypadkową umieszcza się przed rzeczownikiem (np. zielone spodnie, drewniana szafa, dobry nastrój), natomiast przymiotnik, który nazywa cechę klasyfikującą, definicyjną, powinien znaleźć się po rzeczowniku (np. zdanie pojedyncze).
W różnych okolicznościach szyk ten można jednak zmienić.

Zmagasz się z trudnościami w poprawnym pisaniu po polsku, zwłaszcza gdy chodzi o takie zagwozdki jak w ogóle czy wogóle albo na razie czy narazie? Nie martw się, nasze artykuły dostarczą Ci potrzebnych odpowiedzi, zapewniając wsparcie zawsze wtedy, gdy tylko pojawi się taka potrzeba. Co więcej, jeśli chcesz, popraw błędy szybko i efektywnie. Nasze narzędzie online do sprawdzania pisowni okaże się nieocenione. Dzięki niemu, zarówno gramatyka, jak i ortografia, już nigdy nie będą dla Ciebie problemem w dążeniu do mistrzostwa języka polskiego!