Tautologia – czym jest i dlaczego warto wiedzieć, w których wyrażeniach występuje
Wszyscy dobrze wiemy, że co za dużo, to niezdrowo. Dotyczy to również języka i znaczenia wypowiedzi. Dlaczego więc nadmiar w języku pojawia się tak często? Przyjrzyjmy się dzisiaj jednej z konstrukcji językowych, której przykłady zawierają elementy zbędne znaczeniowo. Pochylaliśmy się już nad pojęciem pleonazmu. Dzisiaj przyszedł czas na drugi przykład. Dowiemy się, czym jest tautologia.
Tautologia to przykład redundancji, czyli nadmiaru
Redundancją nazywamy nadmiar, element zbyteczny w stosunku do tego, co jest niezbędne, potrzebne. W tym przypadku chodzi o nadmiar znaczenia, powtórzenie, które kumuluje tę samą treść. W języku są to takie elementy i konstrukcje, bez których znaczenie całego wyrażenia nie zmieniłoby się. Usuwając wyraz lub dłuższe wyrażenie, nie zmienimy sensu wypowiedzi. Mimo to pojawiają się w naszych wypowiedziach bardzo często! Przyjrzyjmy się definicji i przykładom. Większość z nich jest Wam zapewne bardzo dobrze znana.
Tautologia – znaczenie słowa i definicja zjawiska
Słowo tautologia pochodzi z języka greckiego i znaczy „ta sama mowa” (tautos – ten sam, logos – mowa). Tautologia to takie połączenie wyrazów o tym samym znaczeniu lub taka konstrukcja, w której człony gramatycznie niepowiązane ze sobą bezpośrednio podają dokładnie tę samą treść. Między elementami wyrażenia w tym przypadku zachodzi relacja współrzędna, czyli są one równoznaczne (np. miły i uprzejmy), w przeciwieństwie do pleonazmów, które charakteryzują się relacją podrzędno-nadrzędną: jeden człon uzupełnia drugi, ale w sposób, który również nie zmienia znaczenia (np. Jakie masło? Maślane). Masło zawsze jest maślane.
Czy redundancja w języku to błąd?
Najważniejszą dla nas informacją jest to, że tautologia i pleonazm to błędy! Wyjątkiem może być oczywiście konstrukcja wykorzystująca tautologię jako środek artystycznego wyrazu, np. w utworze literackim, wierszu, tekście kreatywnym. Te przykłady rządzą się swoimi prawami i takie zabiegi mają wpływ na ich wartość artystyczną. Autorzy używają ich celowo. Właśnie po to, żeby pokazać przesadę czy śmieszność wyrażenia. W uniwersalnej poprawnej wypowiedzi takie powtarzanie znaczenia nie powinno się zdarzyć.
Tautologia – najpopularniejsze przykłady
Tautologia jest na tyle popularnym zjawiskiem, że przykładów takiej konstrukcji językowej mamy naprawdę sporo. Powielanie tej samej treści występuje w sztucznie poszerzanych tekstach lub w wypowiedziach, w których chcemy coś podkreślić, uzupełnić, przedstawić jak najwięcej cech, argumentów. Tak powstają zbitki:
- twórczy i kreatywny – te przymiotniki oznaczają to samo i wystarczy ograniczyć się do jednego. Nie przybędzie nam kreatywności od powtarzania synonimów.
- klimat i atmosfera (spotkania) – charakteryzując np. spotkanie w pracy, mówiąc o atmosferze i klimacie, opisujemy w tym przypadku dokładnie to samo,
- ostentacyjne, na pokaz – zachowanie uznane za ostentacyjne równie dobrze można określić takim na pokaz. Ten dodatek nie uzupełnia naszej wypowiedzi.
- tylko same (plusy) – równie dobrze możemy powiedzieć: tylko plusy lub same plusy
- jednocześnie, w tym samym czasie – to jest ten sam moment: jednocześnie byłam / w tym samym czasie byłam… (Dostrzegacie prawidłowość?)
- i jeszcze w dodatku – wystarczy i albo jeszcze, albo w dodatku,
- nielegalny i niezgodny z prawem – nielegalny to niezgodny z prawem. Nie istnieje coś legalnego, ale niezgodnego z prawem.
- geneza i źródło – podobnie jak: geneza i pochodzenie – to są synonimy. Nie ma sensu tego powtarzać.
- wbrew pozorom, jak mogłoby się wydawać – zwroty: wydaje się, że i sprawia pozory mówią o tym samym wrażeniu. To połączenie to zdecydowanie nadmiar.
Do tautologii należy również bardzo popularne połączenie: tylko i wyłącznie – mówimy albo tylko, albo wyłącznie, chociaż niektórzy językoznawcy uznają to wyrażenie za uzasadnione dodatkowe podkreślenie i akceptują jego użycie.
Pamiętaj też o pleonazmach
Innym, wspomnianym już przykładem redundancji jest pleonazm, o którym przeczytacie w artykule: Pleonazm, czyli masło maślane. Cofasz się zawsze do tyłu, a spadasz tylko w dół. Jeśli jeszcze nie znasz tego tekstu, przeczytaj i dowiedz się, czy akwen wodny i pełny komplet to przypadkiem nie przesada. ? Poznaj wszystkie przykłady i unikaj nadmiaru (redundancji).
