Złożenia, zrosty i zestawienia – wyrazy złożone
Słowotwórstwo w języku polskim jest dość skomplikowane (szczególnie dla cudzoziemców), ale przy tym bardzo ciekawe. Większość wyrazów pochodnych, czyli takich, które zostały utworzone od innych wyrazów, ma tę samą podstawę słowotwórczą (pochodzi od jednego innego wyrazu). Tym razem zajmiemy się wyrazami złożonymi, czyli takimi, które mają dwie lub więcej podstaw słowotwórczych – chodzi oczywiście o złożenia, zrosty i zestawienia.
Jak tworzymy nowe wyrazy?
Na początek krótkie przypomnienie wiadomości. Wyrazy pochodne to wyrazy, które zostały utworzone od innych wyrazów. Część wspólna wyrazu podstawowego i pochodnego to podstawa słowotwórcza (np. pies – piesek), z kolei cząstka, za pomocą której tworzymy wyraz pochodny, to formant (w wyrazie piesek jest to -ek). W skrócie: nowe wyrazy w języku tworzymy przez dodanie do podstawy słowotwórczej odpowiedniego formantu (formant -ek jest typowy dla zdrobnień). A co z wyrazami, które pochodzą od dwóch innych?
Jak utworzyć wyrazy złożone?
Wśród wyrazów złożonych wyróżniamy złożenia, zrosty i zestawienia. Tworzenie każdego z nich przebiega nieco inaczej.
Na przykład wiercipięta (wiercić + pięta). Odcinamy końcówkę fleksyjną w wyrazie wiercić, pozostaje nam wierc i do wyrazu pięta (drugiej podstawy słowotwórczej) dodajemy wrostek -i-.
Jeśli człony złożenia są równorzędne, należy zapisywać je z łącznikiem, np. biało-czerwony. Jeżeli zaś jeden człon złożenia jest określeniem drugiego, złożenie takie należy zapisać łącznie, np. niebieskooki.
Na przykład dobranoc, zmartwychwstanie.
W środku zrostu znajduje się końcówka fleksyjna pierwszego wyrazu. Niektóre zrosty mają odmianę wewnętrzną: M. Krasnystaw, D. Krasnegostawu. Dlaczego tak się dzieje? Słowa tworzące ten zrost pozostają w związku zgody. Odmiana wewnętrzna nie zachodzi, gdy słowa tworzące zrost pozostają ze sobą w związku rządu, np. M. okamgnienie, D. okamgnienia, C. okamgnieniu.
Na przykład Kasprowy Wierch, wieczne pióro.
W tabeli poniżej prezentujemy różne przykłady wyrazów złożonych:
| Złożenia | Zrosty |
| łamigłówka | mysikrólik |
| grzybobranie | widzimisię |
| gwiazdozbiór | Bogumiła |
| roślinożerca | rzeczpospolita |
| błogostan | Koziegłowy |
| zawalidroga | Wielkanoc |
| jęczydusza | północ |
| Zestawienia |
| Wielki Wóz |
| boża krówka |
| owczarek niemiecki |
| babie lato |
| Boże Narodzenie |
| czarna jagoda |
| panna młoda |
Co jeszcze dopisalibyście do naszej tabeli? Które wyrazy złożone budzą Wasze wątpliwości? A może podzielicie się z nami jakąś zabawną historyjką ułożoną z wybranych wyrazów złożonych? ?
Jeśli macie ochotę dowiedzieć się więcej na temat słowotwórstwa, napiszcie o tym w komentarzach.
?
