Bibliografia. Podstawowe informacje
Kiedy piszemy prace magisterskie, doktoraty czy wszelkiego rodzaju prace naukowe, musimy podać spis źródeł bibliograficznych, z których korzystaliśmy w trakcie tworzenia. Prawidłowe przygotowanie bibliografii to jeden z ważniejszych elementów pracy nad tekstem naukowym i nierzadko od niego w dużej mierze zależy ogólny wizerunek naszej publikacji oraz – co istotne w przypadku ambitnych studentów – jej ocena. Okazuje się, że nie jest to element prosty i sprawia problemy również bardziej wprawionym twórcom. Przykładów źle sporządzonej bibliografii wcale nie jest mało. My przekażemy Wam wszystkie najważniejsze informacje na ten temat, abyście nie mieli już żadnych wątpliwości.
Bibliografia – co to właściwie jest?
Bibliografia to uporządkowany według jakichś przyjętych kryteriów spis książek, traktatów, dokumentów, artykułów (także tych internetowych), czasopism, wywiadów, opisów dzieł sztuki, recenzji, a także stron internetowych, słowem: wszystkich pozycji, z których korzystaliśmy przy tworzeniu publikacji, zawierający informacje o każdej z nich.
W bibliografii wyróżniamy literaturę przedmiotu (wszystkie pozycje, które wykorzystaliśmy do opisania danego zagadnienia i w których temat tego zagadnienia się pojawia, czyli np. wszystkie pozycje dotyczące motywu śmierci w literaturze polskiej oraz te opisujące ten motyw) oraz literaturę podmiotu (pozycje bezpośrednio związane z danym zagadnieniem, wykorzystane w pracy, czyli np. wybrane przez nas przykłady literatury polskiej, w której ów przykładowy motyw śmierci się pojawia). Bibliografia przedmiotu i podmiotu powinna być wyraźnie oddzielona. Bibliografia podmiotowa może być opatrzona nagłówkiem: Literatura źródłowa, Teksty źródłowe, Źródła. Opisy przyjmują taką formę, jak w przypadku bibliografii przedmiotu.
Bibliografia – zasady ogólne
W skład opisów bibliograficznych różnych rodzajów publikacji wchodzą: nazwa autora, tytuł (+ ewentualne dodatki), nazwy współtwórców, oznaczenie wydania, numer tomu lub części, nazwa wydawcy, miejsce i rok wydania, objętość, lokalizacja, numer ISBN lub ISSN.
Aby było Wam prościej przyswoić informacje o rzeczonej bibliografii, pozwolimy je sobie wypunktować:
- Bibliografia jest umieszczana na końcu pracy.
- W bibliografii nie umieszcza się pozycji podręcznikowych, popularnych czasopism, wszelkiego rodzaju „ściąg”.
- Na końcu opisu bibliograficznego winna znajdować się kropka.
- Wyrazy typowe w opisie dokumentów należy skracać: red. (= redaktor),
tłum. (= tłumacz), t. (= tom), nr (= numer), z. (= zeszyt). - W opisach pozycji obcojęzycznych stosuje się skróty właściwe dla danego języka (dotyczy to również opisów czasopism i gazet), jednakże przedimek ‘w’ (zazwyczaj
w nawiasie kwadratowym i z dwukropkiem) oraz skrót ‘s.’ (= strona) zawsze zapisujemy w języku polskim. - Pozycje można numerować lub nie. Numerem porządkowym jest cyfra arabska
z kropką. - We wszystkich opisach bibliograficznych należy stosować konsekwentnie jednakowe wyróżnienia i interpunkcję.
- W opisach bibliograficznych pozycji obcojęzycznych (tytuły, wydania itp.) stosuje się pisownię i interpunkcję języka danej publikacji.
- Informacje ustalone na podstawie danych spoza publikacji umieszcza się w nawiasach kwadratowych.
- Nazwy autorów oraz tytułów podaje się w formie przejętej z opisywanej publikacji.
- Dopuszczalne jest stosowanie ogólnie przyjętych skrótów w języku łacińskim lub polskim (należy wybrać jeden): ibidem (tamże) – to samo, co w przypisie wyżej, op. cit. (dz. cyt.) – dzieło cytowane, to samo dzieło, idem (tenże/tegoż) – ten sam autor/tego samego autora itp.
- Źródła zarówno w obrębie literatury przedmiotu jak i podmiotu należy podawać
w kolejności alfabetycznej według autorów lub, w przypadku ich braku – według tytułów.
Nazwa autora
- Inicjał imienia (lub pełne imię) można umieszczać przed nazwiskiem lub po
(trzeba jednak zachować konsekwencję). - Należy pomijać wszelkie tytuły naukowe, zawodowe itp.
- Jeżeli publikacja ma nie więcej niż 3 autorów, można podać nazwiska wszystkich w kolejności, w jakiej występują na karcie tytułowej danej pozycji, lub tylko pierwszego z nich z dopiskiem i in. (= i inni) lub et al. (= et allii).
- Jeżeli natomiast publikację przygotowało więcej niż 3 autorów, zawsze podaje się tylko nazwisko pierwszego z nich z dodatkiem ww. skrótów.
- W opisie zbiorowych dzieł kilku autorów pierwszym elementem jest zwyczajowo tytuł publikacji, np. Formy i normy, czyli poprawna polszczyzna w praktyce, red. nauk.
K. Kłosińska, Warszawa 2001. - Jeżeli autor nie jest wymieniony i nie można go wiarygodnie ustalić, należy ten element pominąć (pierwszy wówczas jest tytuł).
Tytuł
- Zapisujemy go kursywą.
- Podtytuł po kropce, dwukropku itp. zapisujemy wielką literą.
- W opisie przekładu można dodatkowo podać tytuł oryginału, który umieszcza się ze stosownym objaśnieniem w nawiasie kwadratowym (szczególnie wskazane jest to wtedy, gdy tytuł przekładu znacząco różni się od oryginału), np. Ch. Dickens, Opowieść wigilijna [tyt. oryg. A Christmas Carol],…
Nazwy współtwórców
- Współtwórców wymienia się wówczas, gdy ich wkład pracy ma charakter twórczy.
Są to np.: redaktorzy naukowi pracy zbiorowej, tłumacz utworu obcojęzycznego, czy ilustrator książek dla dzieci., np. Andersen J. Ch., Baśnie, il. Jan Marcin Szancer, przekł. Cecylia Niewiadomska i in.,… - Udział ich określa się oczywiście zgodnie z informacją zamieszczoną na stronie tytułowej i zapisuje za pomocą ogólnie przyjętych skrótów: red. (= redakcja), red. nauk. (= redakcja naukowa), oprac. (= opracował), w tłum. (w tłumaczeniu),
przeł. (= przełożył), przekł. (= przekład), np. Pearl M., Klub Dantego, przeł. A. Wojtasik,… - Przy nazwisku tłumacza można podać informację o języku oryginalnym, np.
przeł. z fr.,…
Bibliografia a oznaczenie wydania
- Numer wydania należy podawać cyframi arabskimi bez kropek.
- Nie trzeba opatrywać numerem pierwszego wydania.
- Jeśli numerowi wydania innemu niż pierwsze towarzyszą jakiekolwiek określenia (jak np. zm. = zmienione), zaleca się je skracać, np. Begg D., Fisher S., Dornbusch R., Makroekonomia, wyd. 4 zm., PWN, Warszawa 2007.
Numer tomu lub części
- Umieszcza się po numerze wydania, jeśli zaś nie podaje się numeru wydania – bezpośrednio po tytule, np. J. Bartmiński (red.), Encyklopedia kultury polskiej XX wieku, t. 2, Współczesny język polski, Wrocław 1993.
- W przypadku opisu całości wydania wielotomowego (wieloczęściowego) podaje się pierwszy i ostatni numer tomu (części), łącząc je dywizem lub półpauzą (bez spacji), np. B. Prus, Lalka, t. 1-4, Wyd. Znak, Wrocław 2017.
- Przy opisie tylko wybranych tomów (części) podaje się pierwszy i ostatni numer szeregu (gdy są to kolejne numery) lub oddziela przecinkami (gdy nie są po kolei), np. Uniwersalny słownik języka polskiego PWN, t. 1, 2 i 4, red. S. Dubisz, Warszawa 2008.
Nazwa wydawcy
- Powinna być podana w języku, w jakim występuje w danej pozycji.
- Przytaczając nazwy wydawców, pomija się określenia typu: sp. z. o. o. (= spółka z ograniczoną odpowiedzialnością), Ltd. (= ang. limited – odpowiednik „spółki z ograniczoną odpowiedzialnością”) itp.
- Można stosować ogólnie przyjęte skrótowce danej nazwy wydawnictwa, np. PWM (Polskie Wydawnictwo Muzyczne), WSiP (Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne).
- Dopuszczalne jest także skracanie określeń charakteryzujących, które wchodzą
w skład nazwy wydawcy, np. WN PWN (Wydawnictwo Naukowe PWN),
Wyd. Znak (Wydawnictwo Znak). - Nazwę wydawcy umieszcza się przed miejscem i rokiem wydania lub między nimi.
- W wypadku braku nazwy wydawcy – należy zasygnalizować to skrótem [b.w.] (= bez wydawcy) lub [s.n.] (= sine nomine).
Miejsce wydania
- Należy podawać zawsze w mianowniku.
- W przypadku gdy występuje więcej niż jedno miejsce wydania, w opisie należy podać nazwę, która widnieje jako pierwsza. Można też wymienić wszystkie miejsca, łącząc je półpauzą bez spacji, np. Z. Nęcki, Komunikowanie interpersonalne, Wrocław-Warszawa-Kraków, 1992.
- Gdy nie występuje informacja o miejscu wydania, stosuje się skrót [b.m.] (= bez miejsca) lub [s.l.] (= sine loco).
Bibliografia a rok wydania
- Zapisujemy zawsze cyframi arabskimi, bez skrótu r.
- W wypadku braku roku wydania podaje się (w nawiasie kwadratowym) datę roczną
z noty copyrightowej poprzedzoną skrótem cop., np. [cop. 1994] lub datę przypuszczalną poprzedzoną skrótem ok. (= około) lub c. (= circa), np. [ok. 1978],
[c. 2004]. - Gdy nie można w ogóle ustalić daty roku wydania, umieszcza się skrót [b.r.] (= bez roku) lub [s.a.] (= sine anno).
- Gdy publikacja była wydawana przez więcej niż rok, należy podać lata publikacji tomu najwcześniej i najpóźniej wydanego, np. [Warszawa 1954-1962].
- Gdy korzysta się tylko z poszczególnych tomów publikacji, lata wydania owych tomów podaje się po przecinku, np. Wrocław 1993, 1995.
Objętość i lokalizacja
- Liczbę stronic umieszcza się po dacie wydania cyframi umieszczonymi w publikacji, np. 456 s., XXIV s.
- Lokalizację rozdziału (lub artykułu) oznacza się, podając jego numery stron początkowych i końcowych (z użyciem dywizu lub półpauzy), np. Narkowicz L., Czy Mickiewicz mówił po litewsku?, „Polonistyka”, 2007, nr 10, s. 54-57.
Numer ISBN lub ISSN
- Numer ISBN (wydawnictwa zwarte, publikowane jako całość w jednej części lub kilku, np. powieść, tomik wierszy, encyklopedia) oraz ISSN (wydawnictwa ciągłe, publikowane bez planowanego zakończenia, np. czasopismo, gazeta) podaje się w formie przyjętej w danej pozycji, np. W. Szekspir, Wesołe kumoszki z Windsoru, tłum. L. Urlich, Wyd. Hachette Polska, [s.l.], [c. 2016], ISBN 9788328207363.
Opis bibliograficzny gazet i czasopism
Elementami głównymi opisów bibliograficznych wydawnictw ciągłych są: tytuł, rok wydania oraz oznaczenie numeru bądź zeszytu. Inne, jak: podtytuł, numer rocznika, miejsce wydania i wydawcy, to elementy fakultatywne.
- Tytuły podaje się w cudzysłowie i zapisuje pismem prostym, np. „Polityka”, „Wprost” itp.
- Dopuszcza się zapisywanie tytułów w postaci skrótów i skrótowców, np. GW (Gazeta Wyborcza), Pam. Lit. (Pamiętnik Literacki) itp. oraz powszechnie używanych skrótowców, np. Zeszyty Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego → Zesz. Nauk. KUL.
- Oznaczenia części czasopism powinny mieć formę ogólnie przyjętych skrótów:
R. (= rocznik), z. (= zeszyt), nr (= numer). - Jeśli opis dotyczy konkretnego artykułu, to przed tytułem czasopisma (gazety) podaje się nazwę autora oraz tytuł artykułu, np. M. Ćwik, Mikołaj Sęp Szarzyński. Żywot i dzieła, „Pamiętnik Literacki”, 1907, nr 6, s. 288. Uwaga! Nie umieszcza się przyimka w przed tytułem gazety (czasopisma).
Bibliografia a opis publikacji elektronicznych
Zasady ich opisu są identyczne jak w przypadku publikacji tradycyjnych. Dodatkowo należy uwzględnić następujące elementy:
- Typ nośnika (w nawiasach kwadratowych), np. [online], [CD-ROM].
- Wersję, np. W. Kopaliński, Wielki Multimedialny Słownik Władysława Kopalińskiego [CD-ROM], wersja 1.00.000, Warszawa: WN PWN, 2000.
- Datę aktualizacji (jeśli jest dostępna), np. Aktualizowane w dniu 12 września 1994.
- Datę dostępu oraz źródło w przypadku publikacji online. Datę umieszcza się
w nawiasie kwadratowym i poprzedza określeniem: dostęp:, a źródło podaje się jako równoważnik zdania po wyrażeniu: Dostępny w, np. Chiżyński Maciej, Piotr Anderszewski. Przed przerwą, „Dwutygodnik” [online], 2011, [dostęp: 27.08.2019], Dostępny w internecie: <https://www.dwutygodnik.com/artykul/2281-piotr-anderszewski-przed-przerwa.html>.
Uff… dobrnęliście do końca. Gratulujemy! Wierzymy gorąco, że po tej lekturze nikt z Was nie będzie już miał problemów ze sporządzeniem bibliografii i że Wasze publikacje będą wzorami wspaniałych opisów bibliograficznych (oraz wzorami samymi w sobie). Jest to tylko część informacji, jakie dla Was zgromadziliśmy. Wybraliśmy dla Was te najważniejsze, gdyż temat jest obszerny. Gdybyście chcieli dowiedzieć się więcej o bibliografii (i nie tylko), polecamy Wam książkę Adama Wolańskiego „Edycja tekstów. Praktyczny poradnik”. Tam znajdziecie wszelkie szczegółowe informacje na temat edycji książek, prasy oraz stron internetowych. Ta pozycja to naprawdę dobry zbiór wszystkich zasad (potwierdzone info). Miłej lektury!
