Biernik. Wszystko, co należy o nim wiedzieć

Pozornie sprawa jest prosta. Zwłaszcza że większość czasowników łączy się właśnie z biernikiem. Istnieje jednak szereg sytuacji, kiedy czasownik rządzi dopełniaczem. Błędy dotyczące tych dwóch przypadków są nagminne. Warto więc przypomnieć sobie, dlaczego biernik bywa tak kłopotliwy.

Biernik – podstawy

Najlepiej zacząć od podstaw – biernik to czwarty przypadek deklinacji. Odpowiada na pytania: kogo? co?
Na przykład:

Biernik pełni w zdaniu funkcję dopełnienia bliższego lub przydawki w zależności od tego, jakie części mowy występują w jego formie.

Warto zwrócić uwagę, że częstotliwość występowania biernika jest dość duża, bo też większość czasowników ma rząd biernikowy. To na przykład: jeść, kochać, czytać, oglądać, poznać, spotkać, sprzedać itd. Przy zastosowaniu przeczenia zmieniają rząd na dopełniaczowy:

Z czasownikami biernik łączy się bezpośrednio (Jem ciastko) lub za pomocą przyimka, na przykład:

Biernik występuje zawsze po przyimku przez (przez pomyłkę, przez telefon, przez ścianę itd.), ale przy innych przyimkach wybór przypadka zależy od znaczenia (różnica zwykle polega na wyrażeniu zmiany miejsca w odróżnieniu od określenia położenia), na przykład:

Wszystkie przypadki gramatyczne zostały już przez nas omówione w tym miejscu:
Przypadki w języku polskim. Poznaj siedmiu braci, których matką jest deklinacja, czyli odmiana przez przypadki.

Biernik – funkcje

Jeśli w bierniku występują rzeczowniki, zaimki osobowe lub liczebniki, to wówczas pełni on w zdaniu funkcję dopełnienia bliższego (które po zmianie strony czynnej na stronę bierną przekształca się w podmiot – ale o częściach zdania więcej przeczytacie tutaj: Części zdania – orzeczenie, podmiot, przydawka i pozostałe.
Na przykład:

Jeśli w bierniku występują przymiotniki, imiesłowy przymiotnikowe i pozostałe zaimki, to pełni on w zdaniu funkcję przydawki (część zdania określająca rzeczownik).

Biernik i czasowniki

O ile większość czasowników łączy się z biernikiem, to pozostaje jeszcze spora grupa, która ma rząd dopełniaczowy. Jeśli więc słyszę, to muzykę, ale słucham już muzyki. Używam młotka, a nie młotek.
Z dopełniaczem łączą się czasowniki takie jak: szukać, brakować, przestrzegać, życzyć, potrzebować:

O czasowniku z ostatniego przykładu pisaliśmy szerzej już tutaj:
Potrzebować coś czy czegoś? Z którym przypadkiem łączy się ten czasownik?.

Z tego wszystkiego wynika jednak masa językowych kłopotów. Nagminnie zdarzają się bowiem błędy w rozpoznaniu właściwego przypadka, na przykład:

Poza tym są jeszcze czasowniki, które łączyć się mogą zarówno z biernikiem, jak i dopełniaczem – to jednak bardzo wąska grupa.
Są to przede wszystkim: pytać i zapomnieć:

Biernik i dopełniacz

Niekiedy zdarza się, że formy biernika i dopełniacza są tożsame. Innym razem mylimy ich formy. Ta druga sytuacja na ogół wynika z tego, że w obu przypadkach występuje to samo pytanie: kogo?.

Ogólna zasada brzmi, że tożsamość biernika i dopełniacza zachodzi, kiedy mowa o rzeczownikach męskich osobowych i żywotnych (czyli o nazwach istot żywych – zwierząt i ludzi):

Pozostałe, czyli rzeczowniki męskie nieżywotne, mają biernik taki sam jak mianownik:

Biernik i dopełniacz – wyjątki

To jednak nie wszystko, bo od powyższej reguły jest cały ogrom wyjątków. Chodzi o sytuacje, kiedy rzeczownik nieżywotny zachowuje się jak żywotny. Są to m.in.:

Zauważalna jest jednak silna tendencja do zastępowania biernika dopełniaczem. Dzieje się to nadzwyczaj często w przypadku słów związanych z nowymi technologiami (np. tablet, e-mail, SMS – O SMS-ach pisaliśmy również tutaj: Esemesy czy SMS-y? Jak właściwie powinniśmy zapisywać nazwę tych krótkich wiadomości?.