Celownik na celowniku – komu i czemu służy ten przypadek?

Celownik to przypadek, który stosowany jest dość rzadko w porównaniu z dopełniaczem, choć w tabelkach gramatycznych umiejscowiony jest tuż za nim. Z dzisiejszego tekstu dowiecie się, komu i czemu służy celownik, z jakimi czasownikami i przyimkami się łączy oraz jakie końcówki przybierają rzeczowniki w tym przypadku.

Do jakich celów używany jest celownik?

Przypadkom gramatycznym poświęciliśmy już nieco uwagi w tekście: Przypadki gramatyczne w języku polskim. Poznaj siedmiu braci, których matką jest deklinacja, czyli odmiana przez przypadki, jednak dziś na celownik weźmiemy nomen omen celownik. Odpowiada na pytania komu? czemu?, a po łacinie nazywa się dativus. Jeśli nie pamiętacie łacińskich zwrotów i wyrażeń, zachęcamy do małej powtórki: Łacińskie zwroty, które powinieneś znać. Część 2.

Celownik łączy się z czasownikami takimi jak: darować, dawać, dokuczać, dziękować, dziwić się, kibicować, kraść, kupować, mówić, oddawać, odmawiać, opowiadać, podawać, podobać się, pomagać, pożyczać, przedstawiać, przyglądać się, przynosić, przypominać, rozdawać, smakować, sprzedawać, szkodzić, tłumaczyć, ufać, wierzyć, wybaczać, zazdrościć, życzyć. Z kolei przyimki i wyrażenia przyimkowe, z którymi łączy się ten przypadek, to: dzięki, ku, naprzeciw, na przekór, przeciw, przeciwko, wbrew.

Można wysunąć wniosek, że celownik obrazuje to, co kierujemy w stosunku do drugiej osoby lub rzeczy. Zauważcie, że większość spośród wymienionych wyżej czasowników wiąże się ze stosunkami międzyludzkimi, np. dawać, pomagać, ufać, wierzyć, zazdrościć komuś.

Końcówki celownika dla rzeczowników w liczbie pojedynczej

Jak w każdym tekście poświęconym przypadkom, zwracamy uwagę na końcówki rzeczownika. Polacy dobierają je intuicyjnie, jednak obcokrajowcy mają z nimi niemały kłopot. Zresztą język polski jest pełen niespodzianek. O tym jakich, przeczytacie za chwilę.

Końcówka rzeczowników w celowniku w rodzaju męskim to głównie -owi: komputerowi, mechanikowi, Wrocławiowi (a dlaczego tak, wyjaśniliśmy w artykule: Trudne nazwy miejscowości w Polsce. Odmiana kłopotliwych toponimów. W wielu wyrazach pojawia się jednak utrwalona tradycją końcówka -u: bratu, kotu, panu, ojcu, Bogu, diabłu, chłopu, psu, lwu, światu. I to jest właśnie ta niespodzianka – wyrazy do zapamiętania z utrwaloną historycznie, dziś już nieekspansywną końcówką.

W rodzaju żeńskim końcówki rzeczownika to: -i, np. nadziei, pani, Kasi, oraz -e, np. kobiecie, łyżce, pogodzie. Z kolei w rodzaju nijakim stosujemy końcówkę -u: dziecku, oknu, jajku, mieszkaniu.