Cytowanie w tekście ‒ jak robić to dobrze?

Cytujemy ciągle. W pracach szkolnych, podczas egzaminów maturalnych, w pracach licencjackich, magisterskich, doktorskich, na blogach, w mediach społecznościowych. Nie od dziś przecież wiadomo, że cytowanie, czyli umiejętne wplecenie w tekst słów innych ludzi, zwłaszcza tych znanych i szanowanych, świadczy o niewątpliwej erudycji i oczytaniu, dlatego tak chętnie po to sięgamy. Wszyscy lubimy czasem zabłysnąć! Cytowanie wydaje się do tego najlepszym narzędziem. Trzeba jednak wiedzieć, jak to robić i jakimi środkami sprawić, aby nasza praca naprawdę zyskała, a nie straciła na wartości.

Rola cytatów

Jakie istnieją sposoby cytowania?

Cytując czyjeś słowa w tekście, mamy do wyboru trzy rozwiązania:

Pozwolimy sobie teraz omówić po kolei każde z podanych rozwiązań.

1 Cudzysłów

W cudzysłowie (nie: w cudzysłowiu! Przeczytajcie: Zapisujemy w cudzysłowie czy w cudzysłowiu? Który sposób odmiany jest poprawny?) podajemy tytuły gazet i czasopism. Cudzysłów (lub kursywa) przyda się również, gdy w tekście przytaczamy tytuły książek, wierszy, utworów muzycznych, filmów etc. Kiedy używamy specyficznego wyrażenia, także posłużymy się cudzysłowem. Jest on też bardzo często wykorzystywany do cytowania w tekście czyjejś wypowiedzi.
Zarówno ten znak, jak i nawias, mają charakter wyodrębniający i składają się ze znaku otwierającego i zamykającego. W polskiej ortografii podstawowym rodzajem jest tzw. cudzysłów apostrofowy: „ ”.

Istnieją jednak także inne rodzaje tego znaku, których używamy przy cytowaniu w tekstach. Są to m.in. cudzysłów francuski (« ») i niemiecki (» «), które służą do oznaczania cytatów tzw. drugiego stopnia (wewnątrz wypowiedzi). Użyjemy ich, jeżeli cytujemy tekst, który znajduje się już w cudzysłowie (np. cytat w cytacie). Oczywiście trzeba zdecydować się na jeden z nich ‒ albo francuski, albo niemiecki w całej pracy ‒ aby była spójna.
O cudzysłowie angielskim (‘ ’) informacje możecie znaleźć w naszym tekście o polskich znakach interpunkcyjnych: Wstawiasz myślnik, pauzę czy półpauzę? Polskie znaki interpunkcyjne. Wcale nie jest zarezerwowany wyłącznie dla języka ojczystego Beatlesów!

2 Kursywa

Używamy jej we wszystkich omówionych już przypadkach. Tutaj sprawa jest nieco prostsza, gdyż, parafrazując, kursywa jest tylko jedna. Gdy jednak w cytowanym fragmencie tekstu takowa już występuje, wybierzmy cudzysłów (oczywiście może być też na odwrót).

3 Wydzielony tekst

Służy do cytowania dłuższych wypowiedzi. Cudzysłów i kursywa są bowiem zarezerwowane dla krótkich cytatów. Jak pisze Katarzyna Panfil z Instytutu Filologii Polskiej:

Cytaty obejmujące więcej niż jedno zdanie należy oddzielić od tekstu głównego, zostawiając tzw. światło (czyli pusty wers) nad i pod przytaczanym fragmentem cudzej publikacji. Stosując tę metodę, musimy jeszcze zdecydować się na jeden z dodatkowych sposobów graficznego wyodrębniania cytatu.
Pierwszy z nich, stosowany powszechniej, polega na zapisaniu cytowanego tekstu czcionką mniejszą od czcionki tekstu głównego (czyli np. dziesięciopunktową, gdy tekst główny pisany jest dwunastką).
Można także wybrać inne rozwiązanie: zapisać tą samą czcionką przytaczany tekst oraz tekst główny, a tekst cytowany wciąć, używając tabulatora (wcięcie to musi być większe od wcięć akapitowych tekstu głównego).

Z pewnością jest to metoda, która wzmacnia przejrzystość zapisu cytowanej wypowiedzi, dobrze prezentuje się graficznie, ale przede wszystkim pozwala na zachowanie wszystkich znaków, jakie zostały użyte w danym fragmencie. Słowem ‒ cytowanie na sto dwa.

Cytowanie w tekście – o tym należy pamiętać!

Przy pisaniu prac naukowych do każdego cytatu trzeba podać przypis, skąd zaczerpnęliśmy dany fragment wypowiedzi (na końcu zaś całą bibliografię pozycji, z których korzystaliśmy). W innych przypadku możemy zostać posądzeni o złamanie ustawy o prawie autorskim! To samo dotyczy cytowania w danym tekście nas samych (gdy wybieramy fragment z opublikowanej już pracy), aby nie zostać posądzonym o autoplagiat.

Cytować w tekstach, a zwłaszcza w pracach naukowych, należy dokładnie. Jeśli jednak nie jest nam potrzebna cała wypowiedź i chcemy pominąć w niej pewne fragmenty (co nie wpłynie na zmianę jej sensu), możemy zastosować wielokropek znajdujący się w nawiasie kwadratowym […] lub okrągłym (…).
Pamiętajmy też, że w tego typu pracach z cytatami trzeba uważać. Za duża ich liczba może spowodować, że nasza praca nie zostanie wysoko oceniona. Lepiej jest próbować opisać coś własnymi słowami. Z korzyścią dla wszystkich!

?