Dyspensa – znaczenie słowa i przykłady użycia

Wyraz dyspensa przywodzi zwykle na myśl ogłoszenia parafialne – niekiedy z ołtarza padają bowiem słowa, które zwalniają wiernych z obowiązującego postu. Czy dyspensa ogranicza się jednak do komunikatu księdza dobrodzieja i pozwolenia na bezkarne spożywanie produktów mięsnych w ostatni dzień roboczego tygodnia? Czym dokładnie jest dyspensa i jakie są synonimy tego słowa? Odpowiedzi znajdziecie w naszym tekście.

Wycinek z prawa kościelnego

Dyspensa to pojęcie, które ściśle wiąże się z prawodawstwem Kościoła Rzymskokatolickiego. W jego świetle oznacza rozluźnienie przepisów prawa kanonicznego w jakimś określonym przypadku – jest to bowiem akt jednorazowy.

Dyspensa dotyczy więc konkretnych okoliczności i jest uzyskiwana przez konkretną osobę lub grupę osób. Udzielić jej może uprawniony przedstawiciel władz kościelnych (np. papież, biskup, proboszcz).

Dotyczyć może zaś spraw rozmaitych, jak np. wspomnianego postu, a także uczestnictwa we mszy świętej (np. zwolnienie z tego obowiązku podczas pandemii), może być ponadto związana z zawarciem małżeństwa (w przypadku przeszkody pokrewieństwa, wieku, różnych religii).

Przyczyna zwolnienia z obowiązujących przepisów musi być słuszna i racjonalna, powinna również brać pod uwagę ustawę, od której się dyspensuje. Niespełnienie powyższych warunków może skutkować tym, że dyspensa będzie niegodziwa, a także nieważna.

Dyspensa na…

Tymczasem okazuje się, że słowa – wydawałoby się zarezerwowanego dla prawa kanonicznego – można użyć również w innych kontekstach. Bo też dyspensy tak naprawdę może udzielić każdy sam sobie. Jeśli więc jestem na ścisłej diecie, mogę sobie dać dyspensę w związku z jakąś specjalną okazją – pozwalam sobie wówczas na zakazane na co dzień smakołyki.

Dyspensa – co to jest? Co to znaczy? Definicja, czyli znaczenie słowa

Słowo dyspensa ma następujące definicje:

1Uchylenie zakazu, który wynika z obowiązujących przepisów prawa kanonicznego, udzielane przez odpowiednie władze kościelne,

2Zwolnienie z jakiegoś obowiązku (często w żartobliwym kontekście).

Przykłady z życia

Proboszcz udzielił parafianom dyspensy od spożywania mięsa.

Zrobiłam sobie dyspensę od rygorystycznej diety.

Dyspensa – synonimy i wyrazy bliskoznaczne

Pomocne w zapamiętaniu tego, co to jest dyspensa, będą na pewno synonimy i wyrazy bliskoznaczne:

Dyspensa – pochodzenie słowa, czyli o etymologii

Wyraz dyspensa pochodzi z łaciny, gdzie dispensare oznacza ‘zwolnienie’. Słowo dispensare wywodzi się zaś od łacińskiego dispensare, czyli ‘wymierzać, rozdzielać’.

Popularne połączenia słowa dyspensa

Wyrazy pokrewne

Przykłady użycia słowa dyspensa w literaturze

Eksperyment odbył się niecałe 100 metrów od klasztoru braci Franciszkanów, gdzie przy kościele z czerwonej cegły znajduje się słynna kaplica rodu Oświęcimiów, poświęcona pamięci brata i siostry, co się zakochali w sobie na zabój, ale zanim nadeszła z Watykanu dyspensa na ślub, ona zmarła z choroby, a on ze zgryzoty. Albo odwrotnie.

Ryszard Sługocki, Na przekór i na bakier

Na przykład udzielana sobie podczas świąt dyspensa nie pozwala już na prosty powrót do racjonalnego odżywiania się. Czasopisma kobiece i czasopisma poświęcone zdrowiu zachęcają do „odkupienia winy” przez ścisłą dietę. Religijna dyspensa była prawdziwą dyspensą i naprawdę zwalniała z obowiązku postu. Tymczasem osobiście udzielona sobie dyspensa nie gwarantuje już poczucia niewinności. Jest nawet na odwrót: udzielenie sobie dyspensy pociąga za sobą konieczność pokuty.

Małgorzata Jacyno, Kultura indywidualizmu

Przykłady użycia słowa dyspensa w prasie

Wymagana jest też dyspensa biskupa, gdy kandydatka na żonę jest niepełnoletnia (niezależnie od wymaganej przez prawo rodzinne zgody sądu opiekuńczego na zawarcie takiego małżeństwa).

Obywatel w urzędzie, „Polityka” 2008

Ważnym dniem marcowym jest 19, czyli imieniny Józefa, jedyny dzień w czterdziestodniowym czasie Wielkiego Postu, kiedy przypada dyspensa, czyli zwolnienie z rygorów postnych.

G. Czerwińska, Kalendarz polski: Marcowe przedwiośnie, „Tygodnik Ciechanowski” 2003

Przykłady użycia słowa dyspensa w internecie

Jeśli małżeństwo zostało ważnie zawarte i nie zostało dopełnione poprzez akt współżycia cielesnego, to można uzyskać dyspensę od stolicy apostolskiej od małżeństwa ważnie zawartego, ale niedopełnionego. Ta dyspensa zwalnia ze złożonej przysięgi małżeńskiej.

Rozmowa – ks. Paweł Buchta, Onet.pl – Rozmowy, 2003