Panta rhei – znaczenie i przykłady użycia

Panta rhei – chyba każdy słyszał kiedyś te słowa. Ich autorem jest joński filozof, kojarzony zwykle ze zdaniem o rzece, do której nie sposób wejść po raz drugi. Ale co dokładnie znaczy panta rhei? Czy przytoczone zwroty mają ze sobą coś wspólnego? Co miał na myśli starożytny myśliciel? Spróbujmy to wyjaśnić.

Nie można wejść dwa razy do tej samej rzeki

Znane słowa Heraklita z Efezu o rzece już dawno zadomowiły się w codziennej komunikacji. Kłopot w tym, że niezwykle często używane są w błędnym znaczeniu. Nierzadko słychać więc, że nie wchodzi się drugi raz do tej samej rzeki w odniesieniu do nierobienia tego samego ponownie czy w ramach wyjaśnienia, dlaczego nie chce się zrobić czegoś kolejny raz (zwykle żeby nie popełnić znów tych samych błędów). Ale co mają wspólnego słowa o rzece z omawianym zwrotem Panta rhei?

Okazuje się, że nie tylko autora, ponieważ znaczą mniej więcej to samo – wyrażają przekonanie o zmienności świata, jego ciągłej przemianie. Nie można wejść dwa razy do tej samej rzeki, bo rzeka nie będzie już tą samą rzeką, a i wchodzący w jej wody będzie inny.

W myśl tego przeświadczenia w świecie nie ma nic trwałego, bo wszystko przemija. Zmiana to więc zasada rządząca rzeczywistością i tak naprawdę jej jedyna stała cecha. Warto przy okazji zapamiętać, że pogląd o powszechnej i ciągłej zmienności jako podstawowym prawie rządzącym światem to wariabilizm.

Panta rhei – co to znaczy? Wyjaśnienie

Panta rhei (wym. panta rei) to greckie słowa oznaczające ‘wszystko płynie’. Przypisuje się je greckiemu filozofowi Heraklitowi z Efezu (540–480 r. p.n.e.), który był wyznawcą poglądu o powszechnej zmienności świata.

Zwrot panta rhei znaczy:

• wszystko przemija, jest zmienne i nietrwałe.

Przykłady użycia zwrotu panta rhei w literaturze

Właściwie trudno nazwać śniegiem tę ciężką błotnistą masę, którą odgarniałam. Przez cały czas ciecze z dachów, rynien. Panta rhei. Poczucie bezsensu, które sączy się z kroplami monotonnie kapiącymi z dachu, nie oszczędza mnie.

Krystyna Kofta, Monografia grzechów dzieciństwa 1978–1989

Trzeba przeto umieć zobaczyć wielość w jedności, lecz też i na odwrót: w niezróżnicowaniu – zróżnicowanie. Tak Heraklit rozumiał swoje panta rhei czy panta chorei (wszystko się porusza).

Stanisław Balbus, Świat ze wszystkich stron świata: o Wisławie Szymborskiej

Przykłady użycia zwrotu panta rhei w prasie

Bardziej wyrafinowani mówili panta rhei, czyli „wszystko płynie”. Wszystko dlatego, że większość wyposażenia płynęła w kontenerach. Gdzie są komputery, tonery, części zapasowe, szczepionki? Na wszystkie pytania była jedna odpowiedź: płyną w kontenerach! Żartowali sobie z tego nawet nasi sojusznicy.

Jarosław Rybak, Zwykły dzień w Babilonie, „Trybuna Śląska”, 2003

Są chmury? Są! Płyną bez naszej woli i udziału po niebie? Płyną! Powiecie: nic nowego: panta rhei. To prawda. Tylko że chwila, w której to zrozumiemy, stanie się naszym udziałem w przemijaniu czasu. Różnica malutka i subtelna, a jednak...

Grzegorz Kawałek, Ślady czasu – Bujanie w obłokach, „Czas Ostrzeszowski”, 2004

Przykłady użycia zwrotu panta rhei w internecie

Mlody, słyszałeś o Heraklicie i jego wariabilizmie? A o jego słynnym panta rhei?

Jak poderwać faceta po raz drugi?, forumowisko.pl, 2008

Producent wymienił lodówkę na kolejny egzemplarz, który jednakże z rana, zgodnie z tradycją, przypomniał wszystkim, że panta rhei.

Zenon i Święta, pinezka.pl, 2008