Stopnie pokrewieństwa
Relacje w rodzinie bywają bardzo złożone. Okazuje się jednak, że nie mniej skomplikowane są nazwy określające stopnie pokrewieństwa i powinowactwa. Co więcej, zmieniały się na przestrzeni czasu, a również dzisiaj zauważalne są w nich różnice między poszczególnymi regionami kraju.
Stopnie pokrewieństwa, czyli kim jest szwagier, bratanek, a kim siostrzenica
Stopnie pokrewieństwa. Kilka słów na temat więzów krwi
Niekiedy dobrze jest zacząć od kilku uwag definicyjnych. Stąd też krótkie przypomnienie, czym w ogóle jest pokrewieństwo w kontekście więzi rodzinnych.
Słownik języka polskiego PWN podaje następującą definicję tego słowa:
Pokrewieństwo to stosunek, jaki zachodzi między ludźmi pochodzącymi od wspólnego przodka.
Należy je więc odróżnić od powinowactwa, które jest z kolei rozumiane jako:
stosunek rodzinny zachodzący między jednym z małżonków a krewnymi drugiego małżonka.
Trzeba przyznać, że jest to dość istotna różnica. Pokrewieństwo bowiem, jak sama nazwa wskazuje, wynika z więzów krwi.
Stopnie pokrewieństwa i ich nazwy
Trudno nie zauważyć, że zestaw nazw określających stopnie pokrewieństwa kurczy się coraz bardziej. Kuzyn i kuzynka stali się obecnie bardzo pojemnymi określeniami. Podobnie jest z wujkiem i ciocią.
Wystarczy zresztą jeden rzut oka na to, jak niegdyś nazywano członków rodziny, żeby to stwierdzić. Ale o dawnych nazwach stopni pokrewieństwa pisaliśmy już tutaj:
Jątrew, paszenog i szurzyna – staropolskie nazwy stopni pokrewieństwa.
Kim są siostra i brat cioteczni?
Dla szerokiego grona ludzi nazwy siostra cioteczna i brat cioteczny to określenia osobliwe i co najmniej dziwaczne. Tymczasem w niektórych regionach Polski (na Mazowszu i w Małopolsce) wybrzmiewają każdego dnia i to w sposób całkowicie naturalny.
Siostra cioteczna to po prostu córka ciotki lub wujka, podobnie sprawa wygląda zresztą z bratem ciotecznym, który jest synem ciotki lub wujka.
Co więcej, istnieje również rozróżnienie na rodzeństwo stryjeczne i wujeczne: córka i syn brata ojca to siostra stryjeczna i brat stryjeczny, natomiast córka i syn brata ze strony matki to siostra wujeczna i brat wujeczny. Wówczas rodzeństwo cioteczne będzie dotyczyć dzieci siostry ojca lub matki.
Dawniej to były też pociotki, dziś to zwykle kuzyn i kuzynka. Warto również wiedzieć, że słowo kuzyn pochodzi z języka francuskiego (cousin – rodzaj męski, cousine – rodzaj żeński) i w języku polskim pojawiło się w XVIII wieku.
Przy okazji nie zaszkodzi wspomnieć, że siostra lub brat, którzy mają rodzeństwo z innego ojca lub matki, to siostra przyrodnia i brat przyrodni.
Siostrzeniec i bratanek
Jeśli moja siostra ma córkę lub syna, to dla mnie są to siostrzenica i siostrzeniec. Jeżeli natomiast mój brat ma córkę lub syna, to dla mnie jego dzieci będą odpowiednio bratanicą lub bratankiem.
Syna brata możemy określić również inną nazwą – synowiec. Konsekwentnie córka brata to synowica.
Z wizytą u cioci i wujka
Chyba każdy ma choć jedną ciocię i jednego wujka. Niewiele osób jednak wie, że wuj jest bratem matki, natomiast brat ojca to stryj.
Z ciocią sprawa jest mniej skomplikowana, ponieważ tak określana jest zarówno siostra matki, jak i siostra ojca. Chociaż w niektórych źródłach siostra ojca nazywana jest stryjenką.
Jeśli zaś mowa o wujku, warto przypomnieć sobie, dlaczego piszemy wujek, a nie wójek:
Wujek czy wójek? Dlaczego mamy problem z ortografią w tym słowie?.
Stopnie pokrewieństwa – czy babcie są tylko dwie?
Wydawałoby się, że można mieć co najwyżej dwie babcie. Tymczasem siostrę naszej babci lub dziadka możemy określić jako babkę cioteczną. Mało tego – babka może być również stryjeczna (żona brata dziadka) albo wujeczna (żona brata babki). Na co dzień określamy je raczej jako ciocie.
Skoro mowa o babci, to warto przypomnieć sobie przepis na kogel-mogel, który najlepiej smakuje w babcinym wykonaniu:
Rodzice męża i żony
Rodziców żony lub męża nazywa się współcześnie teściami – to teść i teściowa. Niegdyś jednak mianem teścia (czy też cieścia) określano tylko ojca żony i konsekwentnie teściową (cieściową) była jedynie matka żony. Pozostając przy tym rozróżnieniu – rodzice męża to świekr i świekra.
Teściowie względem siebie to z kolei pocieściowie. Relacje z teściową są nierzadko przedmiotem żartów, trudno więc nie wspomnieć, że dla rodziców żona ich potomka to synowa (dawniej snecha i niewiasta), natomiast męża córki nazywa się zięciem. Warto również pamiętać, że poprawna forma to teściowie (a nie teście).
Stopnie pokrewieństwa – wśród szwagrów
Jeśli mowa o nazwach relacji wynikłych z zawarcia małżeństwa, to brat żony/męża to szwagier (tak samo nazywa się również męża siostry; żona brata to z kolei bratowa), a siostra żony/męża to szwagierka.
Nie było tak jednak zawsze. Brat żony zwany był bowiem szurzymem, a brata męża nazywano dziewierzem. Siostra męża to zełwa, a siostra żony to z kolei świeść. Męża siostry zwano natomiast siostrzankiem, a żona brata męża to jątrew lub jątrewka.
Mamy nadzieję, że powyższe nazwy określające stopnie pokrewieństwa są teraz dla Was jaśniejsze i wiecie już, kto jest kim w Waszej rodzinie. :-)
